A toponimia de San Pedro de Anafreita

Xa comentamos nestoutra entrada o topónimo que dá nome á parroquia; agora completamos o estudo dos outros topónimos da mesma

A Devesa: para explicar este primeiro topónimo podemos reler o xa comentado na entrada referente a Santalla da Devesa.

A Carballosa viría sendo un lugar abondoso en carballos do prerromamo *carba.

Paredes: podemos reler a información sobre o lugar recollido na parroquia de Carballo.

Portolamas: Encontrámonos aquí  un "portus" -paso- e "lama" -segundo o dicionario da RAG  "masa branda que se forma ao mesturarse terra, area, follas etc., con auga", nome de posible orixe prerromana que chegou ata nós a través do latín.

O Río: topónimo con orixe no "rivus" latino.

O Curral dos Mateos e O Curral dos Paos corresponderíanse "cun espazo --segundo definición do dicionario da RAG- situado preto ou a carón da casa labrega, descuberto e xeralmente valado, onde se ceiban certos animais domésticos, se gardan os apeiros ou o carro, a leña ou o toxo etc". No primeiro caso faríase referencia a uns seus posibles posuidores 'Matheus'. No segundo os paos non debemos confundilos cos tan comúns "paus", aínda qque non nos atrevemos a indicar a súa orixe, si podemos dicir que o topónimo Paos atopámolo na actualidade no concello de Muras e na parrqouia de Lira, Carnota; por outra parte indicar que en actas notariais do século XIII encontrámonos Villa de Paos: 

"Sabian quantos eſta carta uiren, como nos, don Jullao, albad de Samoos, τ o conuento deſſe lugar, damos a uos, Pedro Diaz, τ a un uoſſo fillo ou filla, qual nomeardeſ, a uoſſa morte, o noſſo caſal de Uilla de Paos que pertenʢe aa meſa do albad, con todas ſuas dereyturas τ perteneʢas, ao qual dizen Cima de Uilla" texto que non garda relación ningungha con Anafreita pero que reflicte a existencia deste escuro topónimo dende antigo.

A Braña: Segundo o Dicionario da RAG é un "terreo moi húmido que pode ser prado ou monte baixo". Comenta Tato Plaza, F.R que a etimoloxía desta palabra redúcese a tres hipóteses: unha posible orixe prerromana, tal vez do céltico '*brakna', latinizado en bragna; outra posibilidade sería que viñese do latino 'vorago' e por último que tivese a súa orixe no latino '*vērānea'  como pastos de verán - aínda que hai quen pon en cuestión esta última posibilidade.

Pardiñeira: Encontrámonos xa cun Pardiñeiro na parroquia de Silvela e a esa entrada diriximos o comentario do topónimo. Porén non queremos deixar pasar a ocasión de citar a tradución do Cancioneiro da poesía céltica de Julius Pokorny  feita por Celestino Fernández de la Vega e Ramón Piñeiro no afastado ano do 1952 e no que se reflicte a presenza viva deste vocábulo e indica ben ás claras o seu significado de ruinoso e deshabitado que lle dá o dicionario da RAG.:

 " Medran as silvas de agudas espiñas arredor da fortaleza pardiñeira. 

Froito pesado cobre o duro terreo. 

Caen as abelás - ¡ colleita ben boa , abofellas ! - 

das abelaneiras do outo do castelo" 

Seguir lendo...

Aventuras e desventuras dunhas espiña de toxo chamada Berenguela

Despois da estrea do pasado xoves da montaxe "Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela", hoxe tivo lugar no mesmo Centro Sociocultural a representación para toda a comunidade friolesa. 

Diante de numeroso público -- foi unha das ocasións, desde que funciona o grupo de teatro, da que se pode dicir que houbo moita xente-- púxose en escena a adaptación desta obra para títeres que alá polo ano 1975 artellara Manuel María para os rapaces dunha familia monfortina á que unía fonda amizade.

A adaptación tratou de axustar os personaxes á realidade do grupo de teatro pero respectando en todo momento o espírito da obra do poeta chairego.

A verdade é que o espectáculo foi un éxito.Se xa o pasado xoves quedaramos satisfeitos coa escenificación, hoxe as actrices melloraron notablemente a súa interpretación o que deu como resultado unha mellor posta en escena e un resultado máis que óptimo.

Só queda agradecer ao público a súa presenza e a Angelines Santos a súa colaboración: xa desde os inicios do grupo é a responsable de que a roupaxe das personaxes sexa fiel reflexo do que as mesmas queren trasmitir.

Xa por último indicar que neste enlace podedes escoitar a primeira representación desta obra e algo da súa historia. Precisamente aproveitamos a imaxe do teatriño no que foi represerntada por primeira vez como ilustración desta entrada.
Neste enlace podedes acceder ao audio da representación do sábado día 28 de maio   

Seguir lendo...

Teatro da man de Manuel María

Os próximos xoves e sábado ( 26 e 28 de maio) no Centro Sociocultural do concello friolés, o grupo de teatro do CPI Dr. López Suárez representará a obra de Manuel María "Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela".

Esta obriña escrita inicialmente para ser representada nun teatriño de monicreques, é unha peza moi empregada no ámbito educativo sendo escenificada por moitos e diferentes grupos teatrais existentes nos centros  ou creados ad hoc para a citada representación.

É a primeira vez que traballamos cun guión alleo, pero este ano e sendo Manuel María o homenaxeado no Día das Letras Galegas, consideramos case unha obriga buscar un texto do poeta da Terrá Chá. 

Nós, collemos a obra e adapatámola ás nosas posibilidades, cambiando personaxes e mesmo introducindo algunha, pero sempre respectando o espírito que o autor chairego lle imprimiu á obra.

Dada a pequenez do grupo algunha das compoñentes representan diferentes papeis que, coa consabida e caracterización singular, tentaremos non leve a equívocos.

Nas mans de Andrea Iglesias, Vanessa Blanco, María José Roibás, Irea Blanco, Lúa Martínez, María Fariñas e Ada Blanco recaeu o traballo de preparación desta montaxe que esperamos sexa do agrado do público asistente.

Esperámosvos      

Seguir lendo...

Homenaxe a Xerardo Quintiá

Este sábado dentro das programación das IV Xornadas de interpretación e dinamización do medio rural que se están a desenvolver na parroquia de Carballo, está previsto dedicarlle a sesión da mañá a homenaxear ao escritor friolés Xerardo Quintiá.

Dende que no ano 1997 publicase Finísimo po nas ás ata O viaxeiro radical do ano pasado, innumerables son os títulos que acollen unha extensa produción narrativa, que en grande parte reflicte un emocionado apego ao mundo rural no que desenvolveu a súa infancia ( innegables referencias á vida cotiá friolesa podemos lelas en múltiples páxinas de Xerardo) 

Co seu Ailalalelo de auga, alá polo 2001, comeza a publicación da súa produción poética -aínda que a súa narrativa por momentos tamén se volve poética--, continuada coa súa Poesía en ruta e a serie de Fornelos& Fornelos que xa, de momento, as dúas primeiras entregas acadaron sendos premios.

Tampouco non hai que esquecer a súa atención á xente máis cativa. Aínda lembramos as ocasións nas que empregamos o seu Ketumba Ketamba, O burro Feldespato ou a Titiritesa, para lecturas colectivas ben animadas e coa expectación dos rapaces e rapazas nos ollos de quen está a ler, non un libro por obriga senón co entusiasmo de saber como remata a historia e sabendo por riba que esa historia era narrada por un home tan friolés como os participantes da actividade.

En definitiva, desde estas páxinas sumámonos á merecida homenaxe e ao recoñecemento da obra dun autor que sente a súa terra como súa, transmite esa querenza nas súas creacións e, ao tempo é facho de esperanza nestes tempos convulsos que nos tocaron vivir.

Seguir lendo...

IV Xornadas de Carballo

Un ano máis a Asociación Carballo Vivo organiza as Xornadas de Interpretación e Dinamización do Medio Rural, terán lugar o derradeiro sábado de abril,día 30, e os dous primeiros sábados de maio, días 7 e 14.

Nas mesmas desenvolveranse actividades relacionadas co mundo do lobo -que inclúe a proxección da película "Entre lobos"--, a habitual xornada ao redor do mundo da saúde e,para rematar esta 4ª edición, o sábado día 14 de maio terá lugar unha sesión homenaxe ao escritor friolés Xerardo Quintiá.

Desde estas páxinas desexamos acaden o éxito das pasadas edicións e animamos a todos e todas a participar nas mesmas.
Premendo aquí accédese ao programa.

Seguir lendo...

O viaxeiro radical

No mes de xuño deste pasado ano a editorial Galaxia publicaba a última creación de Xerardo Quintiá "O viaxeiro radical". Despois da súa lectura nos afastados meses de lecer estival, tiñamos pendente a publicación desta entrada no blog que fomos adiando ata hoxe. Aí vai.

Neste coidado relato atopámonos cunha biografía novelada de Manfred Gnädinger, o que para nós sempre fora o "Alemán de Camelle", personaxe enigmático que na nosa mocidade foi motivo de visitas iniciáticas a esa parroquia de Camariñas a bordo dun vello 2CV, e por suposto orixe de controversia polas diferentes opinións que a vida e obra deste home xeraban.

Chegado a principios dos sesenta a esa parroquia camariñá, en plena Costa da Morte, despois dun seu periplo europeo --detallado na novela-- Man, como tamén era coñecido, decidiu asentarse en Camelle, no que creu lugar idóneo para levar adiante os seus proxectos artísticos, que en definitiva, non eran outra cousa ca representación en pedra da súa filosofía vital resumida nunha comuñón plena co medio natural magnificamente plasmada na obra de Quintiá.

Moitos foron os atrancos cos que se encontrou este artista, pois era de difícil comprensión para a poboación lugareña aquilo que para el era a súa vida. Esta incomprensión, que mesmo o levou a ter que facer fronte a denuncias, non deixa de ser elemento recurrente en sociedades pechadas como a nosa que cre que o seu -no máis cativeiro do sentidos- é o único que ten validez e polo mesmo trata de impor esas súas crenzas cun aquel de prepotencia bastante achegada á ignorancia ( lembramos --conto ou non-- o que nos relataron tempo atrás arredor duns comentarios dirixidos a uns nenos  - polo visto non nativos-- que xogaban no parque infantil da nosa vila e que foron escorrentados  con frases semellantes a "en Friol non queremos hippies"). 

O texto de Xerardo permite achegarnos á historia deste home, que como símbolo do que significou para o medio natural a traxedia do Prestige, morreu poucos días despois da mesma, sobrecollido polo desastre mediambiental producido  polo vertido das miles de tonelada de petróleo que arrasaron as costas galegas a fins do ano 2002.

De lectura amena e empregando un léxico enriquecedor e ben coidado --o habitual na narrativa de Xerardo-,  este viaxeiro radical ben merece unha lectura sosegada para gozar da pluma deste home que a cada pouco nos demostra a todos que Friol é algo máis que pan e queixo.

Grazas Xerardo.

Seguir lendo...

É tempo de Entroido

Novamente Modesto Fernández e o seu alumnado de ESO do centro escolar friolés, facendo historia coas súas creacións.
Neste caso cumprindo coa súa cita anual co Entroido.
Parabéns!

Seguir lendo...

I PREMIO DE INVESTIGACIÓN HISTÓRICA, CULTURAL E ETNOGRÁFICA "CONCELLO DE FRIOL".

Este luns, 1 de febreiro, a Asociación Cultural Carballo Vivo, xunto coa Facultade de Ciencias de Educación da USC e o Concello de Friol veñen de convocar o I PREMIO DE INVESTIGACIÓN HISTÓRICA, CULTURAL E ETNOGRÁFICA "CONCELLO DE FRIOL".

Ao mesmo poderá presentarse calquera tipo de traballo relacionado co patrimonio cultural e etnográfico do concello friolés, tendo en conta as Bases establecidas para o mesmo e que podedes consultar premendo neste enlace.

Alegrámonos desta convocatoria e esperamos que a mesma sexa exitosa. Desde este caderno animamos a participar a todas aquelas persoas que lle tedes especial cariño a este concello  e desexedes ampliar o coñecemento sobre estas terras milenarias.

Ánimo! 

Seguir lendo...

Bo Nadal !

Seguir lendo...

As cruces de maio: un costume perdido?

Chegou maio e canda el, no noso concello, a romaría do San Benito do Carballo; precisamente falando desta celebración chegou a nós o coñecemento dun ritual que algún dos nosos veciños asóciano ao propio tres de maio –día da romaría— e outros de xeito impreciso ao mes de maio pero sen poder indicar data exacta, nin se a había.
É coñecido, dentro do ciclo festivo tradicional, o denominado “ciclo de maio” que en principio lévanos a lembrar as festas dos maios celebradas o día un ou tres deste mes que, sobre todo, nas provincias de Ourense e Pontevedra gozan de sona e tradición.
Pois ben, este ciclo festivo, seguindo a Clodio González Pérez, comezaría xa a mediados do mes de abril e continuaría ata os primeiros días de xuño. A orixe das celebracións para algúns pérdese na noite dos tempos e para outros estaría máis relacionada co mundo clásico latino. En calquera dos casos mantense presente e, nos casos dos que imos falar, é o resultado do sincretismo que a relixión católica foi facendo das antigas festividades rituais.

Existe constancia de rituais agrarios que en época romana e coincidindo co 25 de abril levábanse a cabo na honra da deidade, Robigo, protectora dos cereais e encargada de evitar parasitos e mofo que impedisen o seu crecemento –as chamadas Robigalia-- nos que se procedía a diferentes cerimonias protectoras dos cultivos que unha vez cristianizados convertéronse nunha especie de bendición dos campos.
Aínda hoxe, no concello, trasladada a honra ao San Marcos celébrase na capela da Freiría (O Carballo) unha minguada romaría con procesión ritual ao redor dun cruceiro improvisado para a ocasión. Lembran os veciños unha festa á que se achegaban dous carros –un deles de Higinio “Pallota”—con algo de bebida e comida ata o lugar, e mesmo levábase orquestra. Este ano pouco máis de vinte persoas se xuntaron o domingo 26 para a dita celebración.
Rematado abril, o 3 de maio ( que na antiga Roma era o derradeiro día das Floralia, festas dedicadas á deusa Flora) que en Carballo na actualidade está monopolizado polo San Benito de Palermo, era o día no que se adoitaba colocar nos campos de cereal, predominantemente centeo, unha cruz no medio das leiras feita de sabugueiro (sambucus nigra) e colocada a mesma sobre unha vara da mesma árbore, para que fose vista aínda despois de medrar o cultivo. A mesma era recollida ao tempo de recoller o cereal. Hai quen lembra que tamén se empregaban ramalliños de oliveira –en Carballo habíaa en Guntín e na Fraga— Hoxe é un costume perdido pero veciños e veciñas das parroquias de Condes, Carballo e Xiá lembran da súa nenez e mocidade. Mesmo hai –como xa dixemos-- quen a asocia ao día de San Benito:“acordo ao meu pai deixar do día anterior preparadas as cruces, e antes de marchare ao San Benito, ir aos campos colocar as cruces”.
O 3 de maio nalgunhas zonas de Galicia aínda se celebra a festa da Invención da Santa Cruz e queda a citada data recollida no noso refraneiro:

 “Pola Santa Cruz de maio 

pastores deixade o gado.

 Se non o quereis deixar 

ide con el todo o ano" 

Recollido en Donís (Cervantes) fai referencia a que por estas datas os veciños comezaban a subir o gando ás malladas da Serra dos Ancares.

A fotografía que ilustra a entrada é recollida do libro "Festividades Cíclicas em Portugal" de Ernesto Veiga de Oliveira por non termos outra referencia gráfica e aínda que reflicte unha cruz de flores a súa intencionalidade ritual é a mesma da que falamos nesta entrada. En concreto a fotografía foi tomada en Condeixa no distrito de Coimbra.

Seguir lendo...

As Xornadas de Carballo ( III )

Dentro das Xornadas de Carballo presentouse tamén, baixo o título "A escola do concello: un achegamento" un pequeno percorrido polo concello friolés tendo como referente a creación de unidades escolares publicas a partir da posta en vigor da Lei Moyano de 1857.

Iniciamos o citado percorrido cos datos recollidos por Pascual Madoz no seu Diccionario geográfico publicado no ano 1845 que é o primeiro documento que se atopou que faga mención ás escolas nas diferentes parroquias do concello. 

A partir de aí e rematando o camiño no ano 1950 fíxose un paseo acompañados pola memoria dun bo número de mestres e mestras que puxeron escola nestas terras ao longo deses cen anos.

Deixamos aquí a presentación que serviu de soporte gráfico para a citada exposición.

Seguir lendo...

Xornadas de Carballo Vivo (II)

Continuando co traballo presentado nas Xornadas na mañá de onte, hoxe deixamos o bloque correspondente á análise sociapolítica dunha época esperanzadora para a sociedade española e para o mundo da educación en particular, como foi a II República --cando menos nos seus primeiros pasos-- e as dramáticas consecuencias do golpe militar franquista do 36.

Con esta presentación  que aquí deixamos, explícase con claridade a evolución xeral desde os primeiros anos da República ata os primeiros anos da posguerra cunha sinxela reflexión sobre a evolución do sistema educativo ata chegarmos aos noso días que, despois de percorrer as diapositivas da presentación, dá a impresión que se quere volver ao escurantismo tan beneficioso para algúns e tan prexudicial para a maioría da sociedade.

Esperemos tiredes proveito deste traballo.

  

Seguir lendo...

Xornadas de Carballo Vivo ( I )

Hoxe pola mañá no marco das 3ª Xornadas de Dinamización do Medio Rural, desenvolvéronse as sesións relacionadas coa escola en tempos pretéritos.

Nas mesmas perfilamos as características sobranceiras  que explican desde unha perspectiva socio-política o contexto no que se desenvolveu o mundo da educación,  facendo sobre todo fincapé no período da II República , a sublevación militar franquista e os primeiros anos da posguerra coas súas tráxicas consecuencias.Por outro lado realizamos unha andaina pola escola friolesa dende mediados do século XIX ata mediados do século XX.

Falar deste período é falar entre outras cuestións da innumerable presenza das escolas de ferrado: Á sociedade friolesa cumpríalle unha instrución básica á que a escola pública era incapaz de darlle resposta; de aí a proliferación de escolantes de ferrado. Escolas que coexistiron coas públicas ata ben entrado o século XX.
Non seriamos capaces de facer un listado das citadas escolas: temos referencia da d'A Laxe e o Albeiro na parroquia do Carballo; a de Samede, Torre de San Paio, Torre da Luz, Caspardo, Suouteiro e Rétede, na parroquia de Xiá; Macedo en Condes,e tantas e tantas outras que multiplicaron con seguridade as doce primeiras que aparecen recollidas no "Diccionario geográfico" de Pascual Madoz do ano 1845.

En próximas entradas deixaremos colgadas as presentacións que serviron de apoio ao exposto, pero nesta deixamos unha pequena entrevista feita a María Penas Varela- veciña na actualidade de Paredes (Carballo)- que nos relatou a súa experiencia como mestra de ferrado alá pola década dos corenta e primeiros anos dos cincuenta do pasado século, cando María era unha mociña alentada pola mestra da escola pública de Xiá ,Vicenta Puga Castro.

Cremos paga a pena pararse dez minutos e escoitala. 

Nota: As fotografías que ilustran a entrada foron feitas por Xesús Rodríguez e Ana Isabel Castro

Seguir lendo...

III Xornadas de Carballo Vivo

Por terceiro ano consecutivo, a asociación Carballo Vivo xa ten programadas as Xornadas de Interpretación e Dinamización do Mundo Rural.

Unha vez máis ao longo de tres sábados do mes de abril ( 11,18 e 25) no seu local social desenvolveranse diferentes actividades que seguro son de interese para todo o mundo, pois trataranse temas que abranguen desde a saúde ata a apicultura ou o porco celta sen, neste caso, esquecer a escola e por suposto coa ineludible proposta a debate sobre o mundo do lobo.

Nesta ocasión participa tamén Xesús Balboa López, profesor da USC que falará sobre a Historia dos montes veciñais. 

No Club Fluvial de Friol  o 18 de abril pola tarde levaranse a cabo os xogos populares incorporados ás xornadas o pasado ano e rematarán as actividades o día 25 pola tarde coa sesión de contacontos da man de Charo Pita na Torre de San Paio de Narla.

Todo un luxo que non hai que desaproveitar.

Deixamos aquí o enlace ao programa completo destas III Xornadas. 

  

Seguir lendo...

Toponimia de San Xurxo de Lea

A parroquia de S. Xurxo de Lea que na actualidade ten 107 habitantes de dereito (2014) distribúe a súa poboación nos seguintes núcleos de poboación dos que facemos a súa análise toponímica.

Outeiro e Gándara son dous orónimos que, no primeiro caso, provén do latino "altariu" que como recollen os dicionarios é 'unha pequena elevación nun terreo chan'; o segundo ten orixe na prerromana "ganda" --hai quen precisa máis indicando unha posible orixe céltica--, falando dun terreo 'baixo, areento, húmido e improdutivo'.

Pradeda sería un fitónimo con orixe na latina "platanetum" abundancial, lugar con forte presenza, neste caso, de pradairos 'acer pseudoplatanus'.

O Curral de Arriba e o Curral de Abaixo que terían  na latina 'currale' a súa orixe inmediata que, a súa vez, posiblemente teña nunha prerromana*corr a orixe primixenia, como 'construción para gardar o gando'. A segunda parte destes topónimos achegan a información da súa situación espacial.

Cascancela: Casa (da) cancela, da latina 'cancellus' --porta enreixada, varanda--. Ocorre o mesmo fenómeno que con Casantalla, Casbarreiro, Caspardo, Casroque... que xa temos comentado noutras entradas relacionadas coa toponimia do concello.

Falando de casas temos tamén Casas dos Galiñeiros que nun principio faría referencia ás vivendas relacionadas coa crianza desta ave doméstica; do latín "gallinarium".

Por último, Lea, que dá nome a parroquia. En primeiro lugar indicar que atopamos este topónimo como cabeceira de parroquia nos concellos de Pol e Castro de Rei, na nosa provincia;  como lugar nas parroquias de  Santa Mariña de Lagostelle  e nos Vilares (San Vicenzo), ambas as dúas no veciño concello de Guitiriz;  e que Lea tamén aparece como hidrónimo como afluente do río Miño e como correntes fluviais en lugares tan distantes como o País Vasco, Inglaterra e Irlanda.
A orixe é confusa. Nicandro Ares desbota que o topónimo teña relación con algún dos significados que a ´'lea' lle atribúen os diferentes dicionarios( pódese consultar o da RAG, entre outros).
Outra posibilidade sería a relación cunha antiga "Leah" --hebrea- (Lía en latín); crese que o seu significado sería o de 'vaca' que segundo se recolle no Diccionario de nomes galegos faría 'alusión aos rabaños do pai da Lea bíblica" (irmá, nesta tradición de Raquel --ovella--).
Outra posibilidade que explicaría este escuro topónimo sitúa a orixe do mesmo nun antigo  antropónimo xermánico 'Eileuva' dunha posible  "villa Eileuva"( este antropónimo aínda que non relacionado co que nos ocupa, aparece recollido por Eligio Rivas Quintas no seu Onomástica persoal do noroeste hispánico.
En calquera caso é un estudo que está por rematar.  

Seguir lendo...

Carballo Vivo: Obradoiro da memoria

O próximo venres día 13 ás catro e media da tarde, no local social (antiga escola de Carballo) terá lugar unha nova sesión dos Obradoiros da Memoria que a Asociación Carballo Vivo puxo en marcha tempo atrás.

Xa en marcha a organización das próximas III Xornadas que se desenvolverán ao longo do mes de abril, e cara a elas, nesta ocasión falarase dos tempos das vellas que agochan nos seus muros, lembranzas e inquedanzas que se pretenden recuperar nesta sesión.

Todos nós lembramos con maior ou menor fidelidade pasaxes da nosa infancia escolar que ás veces saen a relucir cando os fillos ou netos contan as súas vivencias da escolaridade presente.

Desde aquí convidamos a todos e todas as que queiran participar na sesión do próximo venres na que, coma sempre, Carballo Vivo asegura o café, algunha lambetada e un par de boas historias.
Vémonos.

Seguir lendo...

Jesús Rodríguez: Unha homenaxe merecida

Hoxe pola tarde no Centro de Convivencia Maruxa Mallo de Lugo, tivo lugar o acto no que se levou a cabo o nomeamento de Suso Rodríguez como colexiado de honra do Colexio de Educadoras e Educadores Sociais de Galicia, Ceesga.

Nun acto público presidido polos colexiados de honra da citada organización, Ana Iglesias, Xosé M. Cid e Mariló Candedo,  foille entregada a acreditación de tan merecido premio.
Cremos que non é necesario abondar na cantidade de proxectos, nin citar as múltiples responsabilidades asumidas tanto no eido profesional como social por parte deste chairego de Cabreiros, con vinculación afectiva ( e non só) con estas terras friolesas.

Falar da  Facultade de Ciencias de Educación, de Nova Escola Galega, da Revista Galega de Educación, da Asociación de Veciños de  Cabreiros (Xermade), e desde a súa creación na que tivo parte activa, de Carballo Vivo,... é falar de Suso; dunha persoa chea de ideas, de actividade, puro dinamismo, cheo dunha desbordante paixón que contaxia  por todo aquilo que propón e que considera importante no seu compromiso de facer País.

Dicíase na presentación do acto que era quen de enredarse en calquera silveira pedagóxica, e seguro que é certo, pero como ben quedou demostrado no resto do emotivo acto, este interese pedagóxico transcende ata o social e fai que sexa un verdadeiro e entusiasta activista da ruralidade.
O seu dinamismo e as súas inquedanzas que hoxe foron motivo de agasallo serán, non o dubidamos, motor para continuar cun camiño iniciado hai moito tempo.

Os nosos parabéns!

Seguir lendo...

De meigas

De todo o concello temos recollido ben no noso blog ou "No Campo da Feira", que é onde publica o alumnado do colexio, unha chea de retallos da literatura de tradición oral aínda viva por estas terras. 

Da parroquia de Condes traemos hoxe aquí esta lenda recollida no ano 2008 cando aínda andabamos remoendo na idea do que foi, é, "Friol: algo máis que pan e queixo". Foi recollida por Ana Fariñas Rodríguez ( alumna daquela de 2º de ESO que na actualidade cursa estudos na Facultade de Xeografía e Historia de Santiago). Di así:

"Hai moitos anos había meigas que liñaban de noite, en sitios que non as visen, enriba duns penedos, no medio do monte… Cada vez que pasaba xente , elas empezábanlles a insultar, botábanlles meigallos e se lles respondían, maldicíanos e agoirábanos de que lles ía pasar algo malo. As meigas metíanse en sitios escuros para que non as visen e non as recoñecesen . Adoitaban ter uns sitios fixos para reunirse de noite para liñar. Un deles era o muíño da Calzada. Case sempre ían vestidas de negro. Din que saían polos montes sobre todo os días de lúa chea.

O muíño hoxe non se chama así senón que é coñecido como o muíño de Santa Eufemia".

A fotografía precisamente é Santa Eufemia (Condes) e se queredes ver e completar a información sobre o muíño da Calzada tedes aquí o enlace á entrada feita polo alumno Juan Manuel Sobrado o curso pasado sobre o mesmo.

Seguir lendo...

Carnaval en Friol

Rematado o ciclo festivo de  Entroido aproveitamos  para completar a entrada anterior relacionada coas actividades da Sociedade Sport-Club de Friol por un lado, e, polo outro, render o tributo anual que este blog se autoimpuxo coa publicación da fotografía do meco deseñado e producido polo Departamento de Plástica e o alumnado de 3º e 4º de ESO do colexio de Friol.

Achegamos aquí a nova publicada no xornal El Progreso no ano 1933 que dá conta da celebración o martes de Entroido do baile de Carnaval que a partir das cinco da tarde ( como mudaron os costumes horarios) tivo lugar no "Salón de Fiestas" que segundo a crónica estaba completamente abarrotado e "adornado esmeradamente"

A sociedade, que previamente "había adquirido varios regalos" para premiar a "las parejas de máscaras mejor ataviadas", formou un xurado para a concesión dos  premios, composto este por "dos socios, dos señoras y el presidente".

Os premios foron gañados polas parellas formadas por "don José Bóveda y la Srta Carmucha Morandeira y don José Carballal con su hermana Maruja, los que se presentaron delicadamente vestidos". Para contentar ao resto da concorrencia repartíronse tamén "diversos premios entre las señoritas asistentes".

Puro carnaval vilego e fina descrición que transcribimos entre comiñas para ser fieis transmisores do que a nova achega.

Seguir lendo...

O Sport Club de Friol (II)

Aproveitando a fotografía dunha formación do equipo de fútbol da sociedade Sport-Club de Friol da que xa falamos noutra entrada, engadimos novos datos sobre a mesma. 

Se ben é certo que é o ano 1933 a data de autorización e posta en marcha oficial desta sociedade, hai que dicir que os primeiros pasos-- que están documentado grazas a Higinio.M.F.V-- déronse con anterioridade. De feito hai constancia da realización de diferentes asembleas nos veráns de 1930 e 1931 e en novembro de 1932; precisamente esta última tiña como obxecto --entre outros-- o de elaborar o proxecto de regulamento da sociedade para a súa posterior inscrición no rexistro provincial.

Destes primeiros anos temos noticias da celebración de enfrontamentos futbolísticos entre o equipo de Friol cos de outras localidades da provincia: co equipo Cultura F.C. de Taboada, e o C. F. de Baamonde no verán do ano 1930. Á confrontación deportiva engadíaselle a participación nas actividades festivas coas que coincidían os citados encontros. nas que non faltaban nin ágapes nin bailes, polo que se organizaban verdadeiras excursións festivas acompañando aos equipos. Hai que lembrar o perfil deportivo e cultural que tiñan a maioría deste tipo de sociedades que agromaron por toda Galicia no primeiro terzo do século XX (o libro  "Historia social do deporte en Galicia- 1850-1920" de Andrés Domínguez Almansa é unha máis que recomendable lectura para comprender en profundidade todo o relacionado coa práctica deportiva destes anos en Galicia)  

Xa por estas datas a sociedade friolesa contaba cun campo adaptado para a práctica do fútbol na Reigosa. De feito nas festas da Santa Isabel do ano 1931 (19 de xullo) celebrouse un partido contra o equipo de fútbol de Chantada, que serviu para inaugurar o campo deportivo ( nunha asemblea posterior a directiva do Sport-Club pon en coñecemento aos seus asociados dos actos vandálicos que sufriu o citado campo de Deportes ao que lle foron cortados a maioría das oitenta e catro moreiras plantadas pola sociedade no recinto).

A fotografía non sabemos exactamente cando foi tomada, pero inclinámonos a pensar que é bastante probable fose feita ese día polo simbólico do acto -- pero é unha mera conxectura que non podemos, de momento, acreditar ao cen por cen--

O partido celebrado na Reigosa contou coa aliñación inicial seguinte por parte do Sport-Club: Antonio López Díaz, Ángel Bóveda, Manolo Rodríguez, José Bóveda, Francisco Rodríguez, José Fernández, Celestino Fernández de la Vega ( con camisola branca), Luis Méndez, Manolo López Díaz, José Carballal e Santiago López   

Seguir lendo...

Galicia Encantada

Onte na Librería Trama tivo lugar a presentación do libro "Galicia Encantada. O país das mil e unha fantasías", coordinado por Antonio Reigosa e con ilustracións de Noemí López.

Este proxecto dixital que hai dez anos botou a andar da man do seu coordinador Antonio Reigosa, e que acolle mitos, lendas, contos, sucedidos, romances, xogos... é unha obra colectiva pois son moitos os colaboradores que ao longo do tempo foron achegando pequenas historias que conforman o que hoxe é Galicia Encantada e que queda reflectido na obra onte presentada.

As razóns desta entrada, aparte de felicitármonos polo décimo aniversario da web, é que neste volume editado por Xerais aparece recollida unha lenda relacionada coa Cova da Serpe que empregamos no seu momento para unha das montaxes teatrais, concretamente de "De serpes e segas" e que chegou a Galicia Encantada da man de Francisco Lendoiro Serrano (páx 80); a outra razón é que tamén aparecen publicadas neste libro algunha das achegas que nós fixemos de cando andabamos por terras ancaresas mergullados nun proxecto do Arquivo Sonoro de Galicia.

Precisamente e dada esta colaboración, onte tivemos a satisfacción de participar no acto xunto con María Celina Cruz Rodríguez,  Xosé María Gómez Vilabella, Adela Figueroa, Xose Manuel Blanco Prado, Xabier Moure, Isidro Novo, maila ilustradora e o propio coordinador.

Desexamos desde aquí a permanencia no tempo deste proxecto e que sirva como apoio á necesaria pervivencia na nosa memoria colectiva  de todos estes textos literarios de tradición oral que reflicten o que fomos e o que somos e permítennos soñar cun país máis identificado coas súas orixes.

Seguir lendo...

Unha publicación na Habana

Delfín Bóveda Villanueva do que xa falamos noutra entrada publicou no ano 1950 na Habana o libro  "Galicia: Cosas nuestras",  recompilación dos artigos por el publicados en diferentes medios escritos ao longo da súa estadía na illa caribeña. Andabamos detrás desta publicación para lle botar unha ollada e por fin demos con ela.

Na mesma puidemos ler os diferentes traballos deste friolés, nos que se recollen análises e propostas relacionadas co campo galego, artigos costumistas nos que recolle lembranzas sobre as romarías, as feiras,.. a morriña dos emigrados, ao que corresponde a fotografía, a súa opinión sobre a delicuencia xuvenil, diferentes loas necrolóxicas...( se alguén ten interese en ler a súa produción pode poñerse en contacto con nós).

Nun seu traballo sobre o cultivo do liño recolle como inicio do mesmo esta anécdota que, entre outras cousas, acredita a celebración de romarías polo día de San Roque (16 de agosto) na parroquia de Vilafiz, precisamente a fotografía está feita nesa celebración. Di así:

"Era día de San Roque y en el campo de la romería de Villafiz (Santa María) nos hallábamos varios amigos tomando un neto de vino.

Uno de los del grupo era Benigno de Manuel María, ex-bodeguero de Cárdenas, recién llegado, retirado ya de su negocio, pinturero y un poco fanfarrón, por aquello de que lle ruxía el bolsillo y por la flamante indumentaria, de remarcado corte tropical, 'bien ajustadita y bien planchadita'. Sobre todo, en un pantalón de franela blanca ponía su presumido dueño el golpe de su elegancia.

Formaba también parte del grupo Jesús d'o Curral, 'Gorrión', paisano alegre y socarrón, que bien pronto pescó la debilidad del habanero por su prenda de vestir.

En una de las 'rondas', so pretexto de obsequiar a Benigno, se le acercó "Gorrión" y, como al descuido, dejó caer la escudilla, salpicando de vino tinto la alba franela, que quedó hecha una lástima. El autor del desaguisado, dándose cuenta de su fechoría por el gesto del afectado, y como para restar importancia al hecho, le dijo con un aire de sorna intraducible: ¡Te estropeé la zaraza!. El perjudicado adoptó el partido de echar la cosa a broma y comentar con los que estábamos más cerca, tal vez para consuelo,que, efectivamente, los tejidos que muchas veces dan la impresión de una suprema elegancia, no son más que unas modestísimas zarazas" (páx. 53)

Deixamos tamén a portada e o índice da citada publicación.

Seguir lendo...

O cruceiro de Ascariz

Este cruceiro situado a poucos metros da mámoa de Ascariz, na parroquia de Xiá é fiel testemuña pétrea das desavinzas veciñais que con relativa frecuencia se producían no noso agro en tempos pasados.

A propiedade da terra, o uso da auga, a ocupación ou creación de camiños, as relacións da mocidade, tratos incumpridos  e tantas outras pequenas cousas que aos poucos creaban un malestar que ía rillando por dentro aos afectados ata que ao medrar convertíase en verdadeira xenreira que, coa falta de autocontención  e unha mal entendida afouteza, acababan moitas veces en tráxicos episodios dos que estas terras friolesas non foron alleos.

Romarías, feiras, ruadas,... eran lugares propiciatorios para --seguramente coa desinhibición alentada polo consumo inmoderado do alcochol -- producirse este tipo de enfrontamentos de inesperadas e ás veces dramáticas consecuencias.

A pesar da necesidade de que a veciñanza participase colectivamente nas múltiples faenas que o campo esixía, moitas veces estas desavinzas chegaban a tal punto que mesmo as diferentes casas dun mesmo lugar non se relacionaban en absoluto entre si.

Pois ben, sen entrarmos en detalles, indicar que este cruceiro foi erixido en memoria dun funesto suceso acaecido nunha ruada celebrada en Ascariz un domingo de mediados de setembro do ano 1921, na que nun enfrontamento entre parte dos participantes na mesma chegou a producirse a morte dun home e a quedar ferida de gravidade unha muller (ambos os dous irmáns). 

A orixe da liorta viña de tempo atrás, pois entre agresores e agredidos foran múltiples os desencontros acabando os diferentes episodios en denuncias diante da xustiza. Este triste domingo non puxo punto final aos desacordos que seguiron producíndose tempo adiante.

Que este cruceiro, que ten a mesma factura que un de Silvela e outro da Porreira dos que xa falamos, sirva como exemplo do que non deben ser as relacións veciñais e nos faga reflexionar sobre a importancia de empregar a palabra ou calquera outro recurso para evitar o uso da violencia como método para arranxar as diferentes percepcións que se poidan ter da realidade.

Seguir lendo...

Máis sobre as feiras

Onte en "El Progreso" dábase a noticia dos trámites iniciados polo Concello para a construción dun aparcadoiro xunto ao Mercado Gandeiro; lugar ao que foron trasladadas xa hai algún tempo as feiras friolesas. Sen entrarmos na valoración da necesidade do citado aparcadoiro que reflicte, iso si, o gusto das nosas autoridades polo cemento cando se achega calquera proceso electoral, si que aproveitamos para publicar uns pequenos engadidos ao que xa escribimos sobre as feiras neste blog en entradas anteriores.

En primeiro lugar indicar que demos con documentación que acredita a celebración dunha antiga feira mensual na parroquia de Miraz alá pola primeira metade do século XIX. Esta feira celebrábase todos os días 20, ata o ano 1855 data na que o concello friolés determina o cambio para o derradeiro domingo de cada mes. Como no Catastro de Ensenada non hai referencia á mesma, non podemos máis que conxecturar os seus inicios que serían a finais do XVIII ou nos inicios do XIX. Tampouco podemos establecer cando deixaron de celebrarse.

Por outra parte cando falamos do inicio das feiras, na propia capital municipal, do "catro" alá polo ano 1904, descoñeciamos estes datos que incorporamos agora: segundo está testemuñado resulta que xa en Friol antes desa data celebrábanse feiras polo menos na primeira metade do século XIX; concretamente os días 8 de cada mes.No Boletín Oficial da Provincia nº 65 de 2 de xuño de 1856 publícase un edicto da alcaldía cambiando a data de dita feira para os días 5 "continuando en el mismo campo y vega de aquel nombre".

Achegamos tamén un dos múltiples anuncios que a Empresa Montaña insertaba na prensa galega na década dos cincuenta do pasado século, indicando as feiras nas que ofrecía servizo de "ómnibus e camións". No mapa pode apreciarse como aparecen as feiras que se seguían celebrando no concello: Friol, Guimarei, Cotá e Roimil. 

Dicir tamén que, como ben sabedes, a partir do acordo da corporación municipal no verán do 2005 a feira friolesa pasou a celebrarse os primeiros domingos de mes. 

E xa para finalizar deixamos esta copla publicada no Calendario de feiras do ano 1920 e que en boca dun suposto "gaiteiro de Villar"(sic) di así:

"Merquei ista gaita en Sarria 

y-o tambor en Farnadeiros,

as palletas en Friol 

y-en Brántega o punteiro"

Seguir lendo...

A Torre de Miraz: unha visita guiada

No programa "Vidas de pazo" emitido pola CRTVG  o 16 de marzo de 2013, e da man de José Manuel Vila Chantres, asistimos á visita guiada polos irmáns Saavedra  á Torre de Miraz. Dende o minuto 23' 25" podemos asistir á charla na que tanto José como Luís, relatan pequenas historias relacionadas con este pazo emblemático do noso  concello.

"Vidas de pazo" foi un programa no que se foron dando a coñecer diferentes pazos da xeografía galega ( catro en cada programa)  que tiña como finalidade a de descubrir pequenas historias que nos permiten achegarnos a estas construcións sobranceiras do campo galego.

Deixamos aquí o enlace porque cremos de interese a información facilitada tanto polo seu aspecto histórico como polo cariño e coñecemento que sobre o mesmo amosan os seus propietarios. 

Seguir lendo...