Segadores da Órrea

Xa hai tempo, no 2018, a Deputación Provincial xunto a Asociación de veciños e veciñas de Santa Comba da Órrea, publicou un pormenorizado traballo sobre a historia das segas en terras castelás, protagonizada pola veciñanza desta parroquia do concello de Riotorto.

O traballo de procura e redacción correu a cargo de Carlos Veiga, ben coñecido en Friol por exercer ao longo de moitos anos a dirección no colexio público.

Ler “Segadores da Órrea en terras de Castela”(unha historia de heroes), sitúanos, sen grandes esforzos de imaxinación, na verdadeira aventura que para os veciños desta parroquia implicaba semellante singradura 

Como complemento ao rigoroso estudo, engade o autor, unha narración que recolle o día a día da aldea,  que debuxa perfectamente as dificultades do campesiñado que se vía abocado a apuntarse ao éxodo castelá para manter a economía da casa. 

Ten un lectura. E non só ten unha lectura; estes meses percorre a xeografía luguesa un documental baseado neste traballo de investigación e que pasado mañá 28 de setembro chega ao centro friolés. 

Parabéns ao autor e á Asociación da Órrea!

Seguir lendo...

De fotos , memorias e desleixos

Pouco despois da santa Isabel vilega, andamos por terras friolesas participando nunha actividade guiada por Alba Vales e Raquel Queizás. No transcurso da visita á vila, manexáronse algunhas fotografías xunto a outros elementos que axudaron a enfiar o percorrido friolés.

Unha das fotografías (a que ilustra esta entrada) xerou un contraste de pareceres dos que intentamos sacar algo en claro pero, dada a diversidade de opinións, non fomos quen de saber dos personaxes retratados pola cámara. 

Evidentemente a instantánea é anterior ao 1975, data de falecemento do afamado alcalde Andón Cebreiro, un dos retratados. O da dereita da foto. No propio paseo, achegouse alguén, non recordamos quen, a Luís do Café ( ao que se colleu en mal momento, ou non, emocionándose todo ao lembrar o pasamento do seu amigo Andón).

Quedou a cousa parada e decidimos botar as redes nas redes. Xa entendedes. Pouco tiramos que non se comentara xa: os dous personaxes pasaran de meras comparsas a ser verdadeiramente eixo dun misterio. 

Un misterio que tratamos de resolver por outras vías: Falamos cunha filla de Ángel Martínez F. de la Vega, coa que temos amigos comúns e nun primeiro intento despois de ela falar co pai e este co Luís do café ( novamente Luís) parecía endereitarse a procura destes nomes sobre os que xiraba o misterio.

A día de hoxe seguimos coas nosas dúbidas. Despois pasaremos a relatar a posible solución ao quen é quen.

De momento queremos facer unha reflexión que vale tanto para o patrimonio inmaterial que nos ocupa como para o máis visible material. 

Había xente de idade na camiñada urbana; queremos dicir que non eramos uns pimpíns sen coñecementos das persoas friolesas de antes; porén non foron capaces de poñernse de acordo e nalgún caso, polo que contaremos a continuación a achegármonos nin de lonxe ao que parece o resultado da procura a día de hoxe ( incerto pero posible). Mesmo chegouse a falar de que un dos retratados era o Celestino Fernández de la Vega...

Queremos facer fincapé con isto, na necesidade imperiosa de actuar desde onde sexa e como sexa sobre o noso patrimonio. A memoria esváese, con ela a vista e o oído, cando non todo xunto. Moitas bibliotecas que están sentadas na casa con gañas de falar quedan con elas e nós sen os seus relatos. Relatos que axudan a entender o que foi Friol.

Qué dicir do patrimonio que vemos esfarelarse ante a pasividade das autoridades elixidas polo pobo friolés. É que non hai fondos? Non sabemos buscalos? 

Estes días polas redes sociais circulan fotografías con pedras caídas -máis- da estrutura do pazo torre de Friol: paradigma do desleixo institucional ( e non falamos só do concello) 

Ata cando?

Sabemos é fácil escribir e menos doado actuar pero para iso están os representantes electos, ou non ?

Ao cabo, ao que iamos. Falemos da fotografía: o personaxe do centro parece que está claramente identificado. Os e as que se atreveron, a opinar coincidiron todos en que se trata de Aurelio Carballal Peteiro, emigrado a Barcelona, con establecementos de xoiería e mesmo con intentos, cando menos de incursións na industria óptica de precisión. Ata aí podemos contar porque despois parece tivo algúns problemas xerados pola inseguridade cidadá. Xa daquelas! e non sabemos moito máis. Si, que eran varios irmáns, e polo que parece, Emilio, coñecido por todo Friol como Amaro, tiña bar na capital do concello e mesmo andaba con un posto polas diferentes festas e feiras da contorna.

Onde si non fomos quen de saber a ciencia certa quen é... foi do terceiro home. Mentres que algúns falan dalgún dos Carricoba, (nada que ver con nós) que tivera casa de roupas ao lado da casa Peruxela; outros , nomeadamente os Férnandez de la Vega e o Luís do Café tíranse máis por Arturo Prado Penas, avogado nacido no 1930 en Friol, fillo de Juan Prado Vázquez e María Penas Brao. Este home faleceu hai cinco anos en Madrid sendo inhumado no cemiterio friolés.

Aproveitemos a Memoria mentres a temos que despois é tarde

Seguir lendo...

Os premios de investigación histórica, cultural e etnográfica

 Días pasados, nunha conversa con Jesús Rodríguez (USC) saíron polo medio os premios de investigación sobre Friol  e o seu dominio público a  través dos enlaces na páxina web do concello friolés.

Desde os seus inicios seguimos estas convocatorias, aledándonos do interese e alta participación que xeraron os citados premios promovidos pola  Asociacíón Carballo Vivo  e a colaboración da USC e o Concello de Friol.

Nestes "séculos escuros" nos que estivo este blog estes anos atrás houbo novas convocatorias e mesmo editáronse en papel os citados premios en dous volumes.

Neles recóllense os traballos premiados. 

Lembramos no I Premio foron:

A arquitectura renacentista de índole civil e relixiosa en Friol  de Cristina Barreiro Abuín

Toponimia do Concello de Friol de Laura Ferro Devesa e Estefanía Pena Ferro

Na II convocatoria os traballos premiados foron:

As mámoas e os petróglifos do concello de Friol de Brais Rodríguez Romero e Xabier Moure Salgado

Friol prehistórico. Un estudo dos petróglifos, túmulos e castros do concello de Friol de Ana Fariñas Rodríguez

Estes catro traballos de investigación aparecen no volume I.

No segundo volume quedan recollidos os gañadores da III edición que foron

Friol como paradigma  de estudo do románico rural galego de Alberta Lorenzo Aspres

Catalogación etnográfica do patrimonio hidráulico de Friol. Os muíños de Cristina Abuín Barreiro e María del Carmen Prado Penas

Para facilitar o acceso aos citados traballos deixamos aquí os enlaces correspondentes e colocaremos en lugar preferente deste caderno dixital o acceso permanente aos mesmos .

Volume I

Volume II 

Só queda agardar novas convocatorias para promover traballos que profundicen e poñan en valor o pasado friolés. 

Seguir lendo...

O que agochan os nomes das casas: un mundo ( II )

Seguimos falando dos nomes das casas. Elaborando a entrada anterior, lembramos esta magnífica achega que fixera Vanessa Blanco Cruz, alumna do CPI Dr L Suárez a fins do ano 2014 para o blog irmán pequeno deste "No campo da feira"

Transcribimos literalmente a entrada con pequenas notas explicativas que se cadra nin eran precisas. 

Poñémola como exemplo de memoria agochada que cremos debe ser contada e escoitada para que non quede esvaída co paso do tempo e se rompa o elo da oralidade tan en perigo nestes tempos.

Certo é que non en todas as partes son da mesma opinión, o que respectamos pero non compartimos.

Velaí vai:

"No lugar de Gonce, parroquia de Vilafiz, encóntrase a casa da Pena. O último dono que viviu nela foi Don Manuel Bóveda Ulloa. ( falamos dunhas súas irmás nestoutra entrada )

Don Manuel era mestre e puxo escola na súa propia casa. Chegou a ter moitos nenos que viñan doutros lugares de arredor e tamén xente que xa era maior e que querían aprender a ler e a escribir.

No lintel da entrada hai unha inscrición coa data 1474 (case con seguridade o ano en que foi construída); ten unha aira cercada cun muro de máis de 4 metros de altura; a aira comunica co balcón mediante unha pasarela.

Tamén ten unha galería subterránea que mide uns 200 metros de largo, na que se agochaba a xente no tempo da guerra(cremos que tamén se empregaba para agochar os quintos --soldados- que non querían ir servir o exército, pero iso é outra historia) 

Ten tres carballos ao lado do pendello, máis ou menos da idade da casa. 

Na actualidade está arrendada (2014) por un veciño de 81 anos que ten a súa casa ao lado, aínda que, practicamente xa está en ruínas.

Informante:Victorino e Cándido

Idade:78 e 81 anos

Relación:avó e veciño

Nome da casa:Casa de Arrieiro e Casa Vella

Lugar, parroquia:Gonce, Vilafiz

Traballo feito por Vanessa Blanco Cruz"

Seguir lendo...

O que agochan os nomes das casas: un mundo

Antes de meternos en fariña imos facer uns apuntamentos. 

Unha nota definitoria do rural galego é a importancia da casa como unidade de convivencia que identifica á familia con máis claridade ca os apelidos convencionais.

A maioría das casas arrastran nome de ben atrás e serven, como diciamos, como claro elemento que diferencia os seus moradores en relación coa veciñanza próxima, do lugar, da parroquia e mesmo do concello. 

Por outro lado, actividades como as que desenvolveron na vila friolesa tempo atrás ao longo dunha semana moi intensa, Raquel Queizás e Alba Grande, non é algo que quede no baleiro que pasa e rematou. Non serve aquí o de pasou o día pasou a romaría... 

Ao contrario, xa o comentamos: esta xira de Cóntame un mundo, levantando alfombras e quitando arañeiras das memorias permite que a veciñanza ( polo menos a parte máis interesada e activa no relacionado coa oralidade) tome conciencia de que saben, sabemos, máis do que cremos saber e algúns e algunhas están dando o paso seguinte que é contar iso que se sabe. 

Estupenda pegada que seguro xera máis intercambios enriquecedores.

Vén isto a conto porque estes días no facebook, unha veciña decidiu poñer negro sobre branco os seus pensamentos sobre a historia da súa casa, o que lle contaron e conta.

Así, comezaba unha anterior entrada que nos vimos na obriga de facer desaparecer pois non todo o mundo concorda niso que comentabamos anteriormente de partillar as historias que agochan os nomes das casas. 

Somos respectuosos e queda a historia da veciña no caixón. Mágoa!

Lembramos, nun centro escolar polo Entroido, (non era Friol... aclaramos para evitar suspicacias) que había unha mestra que non quería que o seu alumnado lle fixese copla ningunha. Lémbranse as coplas de Entroido que a rapazada elaboraba no curso correspondente con maior ou menor enxeño e que poñían, como debe ser, o mundo ao revés.

Pois ben a esta profesora respectámoslle o seu mandado e non se lle fixera copla ningunha... 

Pero como, por outra parte o Entroido non é época de prohibicións e censuras, cumprimos escrupulosamente coa negativa da docente e co que esixía a tradición do seguinte xeito:

"Hai unha mestra no cole

que dixo non quere copla

como somos obedientes

a Marga non se lle toca"

E seguimos cos nomes da casas. 

Se collemos  as guías telefónicas elaboradas no Colexio de Friol en diferentes cursos escolares, veremos que son moitos e moitas as casas que manteñen, entre outros, nomes de antigos oficios :"Zarralleiro" "Muiñeiro" "Zapateiro"."Carteiro"... e por suposto Ferreiro.

Non creo se teña que facer esforzo ningún para situar moitas destas casas: En Carballo, en Cotá, en Guimarei, mesmo na capital do concello, en Miraz,... e mesmo tamén hai a súa variante feminina.

Paramos neste nome de casa porque falabamos na outra entrada suprimida dun antepasado dedicado á ferrería e ligabamos esta ocupación ao interese que nas guerras carlistas tiña tales casas por ser recurso para ferrar cabaleirías, amañar ferramentas e mesmo armas de fogo,  polo que supuña de gran importancia para os facciosos ter de man estes centros artesanais.

  

Cando escribiamos aquela acordamos de "A Gavilla" relato publicado por X María Álvarez Blázquez nun pequeno libriño da colección O Moucho,: "A pega rabilonga"no que fala tamén das vicisitudes dun ferrador que vivíu na mesma época que se enfrontaban entre si os apostólicos e os do trágala trágala; paga a pena botarlle unha ollada. 

Xa para rematar lembrar tamén que na literatura popular a presenza do ferreiro é abondosa.

Deixamos aquí como remate aquela copla que di

Non te cases cun ferreiro

que ten moito que lavare

Casate cun mariñeiro 

que vén limpiño do mare

Seguir lendo...

Mulleres do Narla de onte a hoxe

Tempo atrás o grupo de teatro Carballo Vivo representou a montaxe "Mulleres do Narla, cambiemos o conto" , unha análise da presenza da muller nestas terras ao longo da historia. Tomaramos como elementos sobre os que xirar a obra , a lenda da Dona da Torre, a conquista do voto das mulleres na II República, a incorporación do pantalón á vestimenta feminina e o perigoso uso do móbil entre a mocidade como elemento controlador dentro das relacións de parella.

Despois do paso polo concello de Raquel Queizás e Alba Grande, caemos na conta que este caderno tiña moito publicado pero pouco relacionado coas mulleres destas terras. Estabamos en débeda...

A procura de datos, certamente, iniciárono estas titiriteiras e é a partir do recollido por elas do que se nutre esta entrada, con algún apuntamento engadido.

Tiñamos nos arquivos unha noticia publicada na desaparecida "Hoja del lunes" editada pola Asociación da prensa de Lugo, concretamente a do día 2 de decembro de 1963 que falaba da única muller na provincia luguesa presente nunha corporación municipal, tratábase dunha friolesa da que xa falamos por outras lerias aquí, pero que hoxe aparece no primeiro lugar da longa lista de Mulleres do Narla: trátase de Maruja Bóveda Ulloa, mestra que era da escola de nenas por aqueles negros tempiños e que nalgún momento chegou a exercer a dirección do colexio creado anos máis tarde. 

Hoja del lunes 3-XII-1963

  O tratamento da nova na prensa provincial amosa o rancio dunha sociedade que aínda vivía baixo a bota franquista, onde a muller ocupaba o lugar que tiña que ocupar segundo os criterios da Sección Femenina da Primo de Rivera e aquelas que tiña a ben o réxime de permitir participar na vida pública eran tratadas co ton paternalista que daquelas se podía esperar.

Aproveitamos a ocasión tamén para citar unha súa irmá, Amparo que dedicou a súa vida á docencia sendo doutora en psicoloxía educativa pola Universidade de Washington e que publicou unha chea de traballos e traducións.

Pero ao que iamos, descubrimos estes días pasados a presenza de mulleres pioneiras nunha sociedade pechada como podía ser calquera vila ou concello galego dos anos sesenta.

Por un lado, xa falamos noutras ocasións do agradecidos que estabamos cos traballos de costura para as obras de teatro que fixo sempre que o pedidmos, Angelines das Calcetadoras. Hoxe vén aquí por ser a que guiaba por estas terras friolesas o seiscentos do que falamos nunha entrada anterior. primeira muller de toda a contorna en sacar o carné de conducir e ter coche (segundo indicou, xa tiña o vehículo antes de aprobar o carné). Arredor do 1968.

Outra pioneira que queremos mencionar é a Esther de Reción. Tamén sobre  o mesmo ano , sen poder precisar, deciciu mercar en Almacenes San Marcos, na capital, uns pantalóns e converterse así na primeira muller friolesa en engadir a citada prenda ao seu vestiario. 

Cando fixemos a montaxe que antes citabamos, descoñeciamos tal sucedido. Estivemos procurando información pero non falamos con quen debiamos falar. 

Curiosamente no ano 1970 , dúas deputadas francesas, Denisse Cacheux, e Michèle Alliot-Marie presentáronse na Asemblea en París e os conxerxes prohibíronlle o paso, provocando que esta última indicase que se o problema eran os pantalóns , que os sacaban... deixáronas pasar.

Poderíamos seguir citando moitas outras que co seu labor profesional en San Paio: Paquita da Torre; coa súa sabedoría popular: Carmiña da Torre; coa súa afouteza: Concha de Bértolo... foron e van abrindo camiño a futuras xeracións.

Paramos xa para rematar citando unha cociñeira (a da casa Peruchelas) Angelines tamén, e unha lavandeira, polo que din a derradeira que usou a presa dos Grande para lavar a roupa: Evangelina.

Nomes da historia pequena que axudaron co seu día a día a chegar ata onde estamos,    

Notas: non sabemos se a Evanxelina estará nesta fotografía achegada por Carmiña do Grande

A fotografía de Esther de Reción é do Roteiro da memoria

Seguir lendo...

As festas de Santa Isabel (II)

Por razóns a nós alleas, na entrada que no seu momento publicamos relacionada coas festas locais, caeu o enlace á presentación que acompañaba o citado texto. 

Como en datas posteriores fóronse achegando fotografías relacionadas coa Santa Isabel, refixemos a montaxe e publicámola aquí nunha entrada aparte. 

Non temos datas de todas as fotos, o que si sabemos é que como mínimo hainas desde o 1957 ata o 1981 ( a primeira pode ir máis para atrás, non temos certeza) 

O fondo musical está interpretado pola Banda de Valladares. 

Se alguén ten interese nalgunha fotografía dixitalizada en concreto pode dirixirse ao correo do blog ( arriba a dereita hai un enlace) 

De todas formas poñémolo acó terrasdefriol@gmail.com

Seguir lendo...

Dúas feiticeiras

Nun ambiente lúdico coa participación de moitos veciños e veciñas do concello, guiados pola man das dúas feiticeiras encargadas de dirixir o Roteiro, este sábado pola mañá abríronse moitos arquivos da memoria que axudan a entender o devir da comunidade friolesa e que axudan a conforman a pequena historia desta vila.

Despois dos diferentes encontros organizados por Raquel Queizás e Alba Grandes ao longo da semana coa veciñanza do concello, argallaron un percorrido pola localidade que nos permitiu viaxar no tempo cuns chimpos ben artellados que tiveron como colofón unha espectacular actuación de Jesús Fagil e un non menos entretido baile diante da casa Peruchelas lembrando filloas, callos e chipiróns... prrtéritos de moita sona na contorna.

Iniciouse o paseo na praza Andón Cebreiro e nun continuo ir e vir pasamos pola casa das Calcetadoras, o Campo da feira, a casa Terrón, o antigo cine (que tivemos a oportunidade de ver por dentro e escoitar cousas que , para nós descoñecidas, achegadas por Tato), foise ata a presa do Grande, lugar de encontro de lavandeiras e bañistas, para rematar cos xa citados bailes.

Percorrido que tivo a súa parte lendaria, e que ben puidemos ter feito nun seiscentos escoitando historias de mulleres rompedoras que seguen co ánimo e alegria de sempre e tivo tamén a súa parte emotiva como foi contar coa presenza de Maruja de Terrón, sei que afastada da tenda desde hai tempo e que se animou desta a baixar e saudar a comitiva.

Quedan moitas cousas no tinteiro, que seguramente publicarán na páxina do proxecto.

Desde estas páxinas só queda reflectir a satisfacción de ter participado nesta emotiva andada.

Xa para rematar a modo de reflexión dúas cousiñas.

Unha: no  traxecto, algunha persoa de idade comentaba que era unha mágoa que tivese que vir xente de fóra  a sacudir as alfombras da memoria. Sería bo pensar en organizar obradoiros máis ou menos lúdicos para intercambiar lembranzas das que tirar proveito. Non cremos sexa moi complicado. Modelos de actuación hai e houbo, mesmo tempo atrás, no propio concello.

Dúas: xa sabemos que non era o obxecto desta xira, pero non estaría mal desempoar tamén pasaxes (do que xa temos escrito, e moito, neste blog ) da Memoria Histórica local. Hai materia, sábemolo porque non está todo publicado. Sería unha homenaxe merecida a aqueles que coa súa vida, co seu silencio, co cárcere ou co seu exilio axudaron a construír unha sociedade democrática que necesita de pílulas recordatorias para evitar caer nos mesmos erros do pasado.

Hai futuro! 

Neste enlace tedes un monte de fotografías e un relato máis polo miúdo do roteiro

Nota: A segunda fotografía está recollida do muro de facebook de Merce Freire 

Seguir lendo...

Abalando a abeleira

 

Retomamos puntualmente a actividade do blog para dar conta da Xira galega de contadoras de historias que baixo a epígrafe "Cóntame un mundo"  percorren diferentes concellos de Galicia recuperando historias e tradicións, poñendo en valor a trasmisión oral e facendo partícipe a toda a veciñanza (do concello correspondente) na procura, achega e exposición deste traballo colectivo que tenta pór en valor o noso patrimonio inmaterial.

Somos o que nos contan e o que contamos, non hai outra!. E con esta premisa achéganse esta semana a Friol,  Raquel Queizás e Alba Grande

Contadoras, titiriteiras, monicrequeiras, cantareiras, teatreiras... fannos lembrar estas dúas mulleres aquela cantiga popular: 

Sei cantar e sei bailar, 

eu de todo sei facer; 

como son filla dun pobre 

todo me cómpre saber.  

Coa súa arte e paixón polo seu traballo seguro conseguen o obxectivo de abalar as abeleiras para así entrelazar historias e poder facer un bo Roteiro da memoria pola vila friolesa.

Esperamos que a actividade sexa capaz de convocar a veciñanza como xa fixeron noutros concellos galegos estas últimas semanas. Polo interese das que argallan esta Xira seguro que si.

Xa andaron procurando información, removendo arquivos e desempoando memorias, previamente a súa chegada ao concello friolés. Só lles quedan as xuntanzas que seguen un calendario por elas establecido e, como dicimos, remata con ese roteiro que no caso de Friol, desenvolverase este próximo sábado día 22.

Sorte!

E desexar que o próximo vinte e catro sigamos no vinte e tres!.

  

 

Seguir lendo...

Madialeva (II)

O sábado pasado presentouse en Miraz, como xa dixemos, e con gran afluencia de público, a novela gráfica Madialeva de Ana Moreiras. 

O libro recolle diferentes historias locais contadas desde esta parroquia friolesa e nas que aparecen os diferentes personaxes que conforman e conformaban a sociedade tradicional. Así aparecen as figuras de dúas mestras de distinto e distante proceder, caciques, señores, curas, veciñas afoutadas, a emigración, os primeiros pasos de Inditex, a ilusión xerada pola República, o drama da guerra e por último como algo novidoso o empoderamento da muller.

Todo isto que a autora recolle en Miraz reflicten, coas variantes que cada lector teña a ben segundo a súa propia novela persoal, historias que ben puideron suceder en Mondriz (Castro de Rei), Ove (Ribadeo) Ferreira ( Guntín) Palmeira (Ribeira),…ou en calquera outro punto da nosa xeografía.

Coa lectura deste texto, nós lembramos as tardes que, dentro do proxecto Algo máis que pan e queixo, dedicamos á escoita da veciñanza que se xuntaba no local social de Carballo e que debullaba historias, esas pequenas historias que non aparecen nos libros de texto e que conforman o noso ser e estar, e que neste caso quedaron recollidas neste blog.

Animamos á lectura desta novela sobre todo á veciñanza friolesa pois de seguro que nomes e historias, con certo grao de implicación faranse facilmente recoñecibles e, aínda que hai pingas de ficción, permítesenos percorrer e acompañar a xeografía humana da parroquia e do concello e lembrar outras contadas da citada freguesía das que nestas páxinas temos dado conta. 

En hora boa á autora.

En Lugo os exemplares, que nós saibamos, pódense adquirir nas librerías Trama e Totem

Seguir lendo...

Madialeva

O próximo día 4 de xaneiro ás 12 da mañá, no local social de Miraz, terá lugar a presentación da novela gráfica Madialeva, creación de Ana Moreiras que reflicte o rural galego a través das narracións recollidas ao longo do tempo pola veciñanza desta parroquia friolesa. 

A autora, de orixe friolesa, é licenciada en física e actualmente profesora de tecnoloxía dun instituto de Boiro; ten un perfil poliédrico o que a leva a estar implicada en múltiples proxectos tanto educativos coma creativos. Olloboi é un exemplo

Madialeva pretende fixar esas historias cotiás que forman parte da nosa colectividade e que, en definitiva, estruturan a forma de ser e pensar da mesma. Hoxe que se está a crebar o elo da transmisión oral avós-netos, textos como o que se vai presentar este primeiro sábado de xaneiro, son achegas que pretenden que o que se transmitiu de xeración en xeración non quede perdido na memoria da xente de idade.

Como di a propia autora: "O amor pola miña terra e a nosa lingua levoume a emprender esta aventura. Unha especie de chamada de socorro para alertar da grave crise que sufre o noso rural, que está esmorecendo".
Un bo xeito de comezar o ano e, un bo xeito de desexarvos unhas boas festas é animarvos a acompañar á Ana Moreiras no acto de presentación

Seguir lendo...

As mulleres do Narla en Friol

Dada a boa acollida da representación, na Torre de San Paio, da obra "Mulleres do Narla: cambiemos o conto" e que houbo quen que quedou sen poder vela, decidimos facer unha nova representación, nesta ocasión no Centro sociocultural de Friol o próximo domingo día 9 de xuño.
Esperámosvos

Seguir lendo...

Mulleres do Narla: cambiemos o conto

Este venres ás 18.30 horas na Fortaleza de S Paio de Narla da Rede Museística Provincial estrearase a montaxe “Mulleres de Narla: cambiemos o conto”, do grupo de teatro Carballo Vivo. 

Nesta ocasión viaxaremos desde o afastado século XVI - partindo do lendario-- ata os nosos días, tendo como eixo transversal  a vida e pensamentos de diferentes mulleres de diferentes épocas e diferentes sensibilidades que reflicten o que foi e segue a ser unha cosmogonía patriarcal que inundaba e inunda o día a día.

De aí ese desexo que desprende o título e que reflicte a necesidade de deixar esas actitudes paternalistas e posesivas que impiden o pleno desenvolvemento da metade da poboación, tan só por cuestión de xénero.

A obra en clave de humor pretende ser inicio dunha necesaria reflexión colectiva sobre o papel que desenvolveu e desenvolve a muller nunha sociedade tradicional como a nosa, e que esa reflexión sexa motor de inicio que permita aos poucos cambiar o conto.

As risas podemos aseguralas, as reflexións xa son cousa de cadaquén, esperamos xerar algunha incomodidade.

Esperámosvos

Seguir lendo...

7ª Xornadas de interpretación e dinamización do medio rural

Chega maio e canda el chegan as Xornadas de interpretación e dinamización do medio rural organizadas por Carballo Vivo. Desenvólvense, este ano, o 17 e 18 de maio, rematándoas o 1 de xuño.

Dentro destas sétimas xornadas, destaca a homenaxe a Xan de Forcados, na que intervirán Henrique Hervés Saiar e J Antonio Quiroga Díaz, e a presenza de Marcos Pantoja e Concha López Llamas na xornada dedicada ao lobo, que como de costume rematará coa ruta a pé polo monte de Carballo.

Non esquecendo o tema da saúde que este ano versará sobre a educación sexual enfocada cara os pais e nais, subliñamos as actividades a desenvolver o Día das Letras Galegas nas que haberá unha conferencia sobre Antonio Fraguas, ditada por Antonio Prado, acompañado de lecturas do autor realizadas polo alumnado do colexio de Friol e a actuación do grupo Arrincadeira folk.

Mención aparte merece a estrea da obra do grupo de teatro da propia asociación que representará ese mesmo 17 de maio, a obra “Mulleres do Narla: cambiemos o conto”, unha montaxe que non vai deixar indiferente a ninguen.

Esperamos contar coa vosa presenza.

Seguir lendo...

Teatro de Friol en Santiago

Dentro das V Xornadas de Innovación Educativa Rural organizadas pola Comisión de Cultura e Normalización Lingüística da Facultade de Ciencias da Educación da USC, que se van desenvolver esta semana en Santiago de Compostela, no Campus Norte da citada Facultade, o grupo de teatro Carballo Vivo vai representar de novo "Unha escola en branco e negro".

Estes días paramos os ensaios da nova obra que andamos preparando para maio e, ás ordes dunha moi severa dona Virtudes e baixo a atenta mirada do señor alcalde, a vixilancia moral do señor cura e a supervisión da señora inspectora, as alumnas realizaron uns novos ensaios a xeito de recordatorio para que este mércores volvan colleitar os mesmos éxitos que até o de agora.

Así que xa sabedes se vos cadra achegarvos seredes ben recibidas.

O programa das xornadas é este que deixamos aquí enlazado.

Seguir lendo...

Felices festas

Seguir lendo...

Nova representación de Unha escola en branco e negro...

Dentro da VI invernada de cine organizada pola Asociación de Veciños  de Cabreiros (Xermade), convidados pola organización, o próximo día 17 de novembro, sábado ás seis da tarde o Grupo de Teatro Accidental Carballo Vivo representará "Unha escola en branco e negro" montaxe estreada no mes de maio en Carballo (Friol).

Este divertimento recrea o día a día dunha escola pública do rural galego, no que se intercalan monólogos cargados do mesmo humor crítico que impregna toda a representación.

Tanto os diferentes cadros como os monólogos repasan o que foi unha escola tradicional ben aproveitada polo nacional-catolicismo imperante ao longo da ditadura franquista.

Achéganos ao que foi, para moitos, un ensino xerador de súbditos no que importaba máis o memorístico e a repetición de consignas que agradasen ao réxime, cá formación de verdadeiros cidadáns e cidadás con capacidade crítica.

A relixión, a lingua, o leite americano, os cánticos patrióticos, o desleixe co próximo na aprendizaxe, o desigual trato do alumnado, o patriarcado presente na educación das nenas,… mestúranse coa frescura dunhas alumnas que non esquecen o seu e, sen seren conscientes, defenden unha cultura deturpada polo réxime a través de xogos e cancións de noso. Exemplo claro do proceso dialéctico que acabou derrubando os muros desta escola anquilosada.

Distinguir o real do ficticio é un exercicio que o grupo deixa na man dos espectadores. É a primeira experiencia interpretativa fóra do ámbito municipal (haberá máis) e esperamos acadar a mesma acollida e o mesmo éxito que tivemos nas nosas anteriores actuacións.

Seguir lendo...

13 de setembro de 1936

Tal día coma hoxe, hai exactamente 82 anos, levábase a cabo nas escolas e, por extensión, na vila friolesa, un acto a semellanza dos que se estaban a realizar en moitos puntos da xeografía española dominada e atemorizada polas forzas sublevadas contra o poder legalmente instituído, no mes de xullo de 1936.

Desbotando a idea que se tentou instalar na maioría silenciosa do municipio de que “aquí non pasou nada” ( en referencia á sublevación franquista e posterior posguerra ) si que pasou, si. Outra cousa foi o interese dos que espallaron a consigna de que Friol, pouco menos, fora unha balsa de aceite nese período.

Das correrías dos falanxistas frioleses queda constancia na memoria da xente de idade que, como no caso de Castrodá (Vilalvite), aseveran que “aquí os falangistas nunca se atreveron a entrar”; do que se pode tirar facilmente a idea de que noutros núcleos si o fixeron,… e con total impunidade (aseveramos nós).  Como exemplo nidio o asasinato do que fora alcalde do concello de Vilasantar ( A Coruña) a mediados de agosto do citado ano 1936; e dicimos total impunidade porque ese falecemento foi inscrito no xulgado friolés como morte producida pola "fuerza pública", cando é ben sabido o oufanos que chegaron á vila despois de teren cometida a vileza, o grupo de fascistas que executaron, na parroquia de Miraz, a este home: Antonio Iglesias Corral.
Curiosamente un dos participantes na cacería e posterior asasinato, presentárase nas eleccións municipais dese ano na lista gañadora da Fronte Popular e fora arrestado xunto cos compañeiros de candidatura nos primeiros días do golpe militar sendo axiña liberado sen cargos).

Pois ben; volvendo ao principio hai que dicir que desde que a sublevación franquista se producira, ao tempo falanxistas e a igrexa iniciaron o que deron en chamar a reposición do crucifixo e da bandeira bicolor nas escolas da España nacional. A idea comeza a desenvolverse en Navarra nos primeiros días de agosto e foise estendendo aos poucos pola España franquista.

A República instaurara unha laicidade e aconfesionalidade na escola que moi pouco gustaba á igrexa e ás forzas máis reaccionarias da vila. Así que o 13 de setembro de 1936, domingo, desenvolveuse un acto que seguindo as pautas establecidas polos golpistas “ consistió en la reposición de la bandera bicolor como enseña de la patria , la unión del clero, ejército y pueblo en fraternal abrazo y la entronización del crucifijo en las escuelas” (El Pueblo Gallego 22/09/1936) no mesmo participaron o párroco, Francisco Varela Seoane, o alcalde, Segismundo Grande,  representantes da Garda Civil, o secretario do concello, Juan Prado e os mestres. 

Na nova non se citan pero de seguro estaban presentes as forzas falanxistas friolesas (se facían acto de presenza en actos doutras localidades de concellos próximos (ver: El Progreso 19 de setembro de 1936), non ían estar presentes no seu!).
Con toda seguridade , quizás non con tanta solemnidade –ou si-- , noutras escolas do municipio ben seguro que se realizaron actos semellantes ao longo dese mes de setembro.

Estes actos tiñan unha carga que transcendía o puramente simbólico para transmitir á sociedade quen tiña o poder e como debía procederse a educar na submisión e aprendizaxe de consignas nacionalcatólicas, ás xeracións vindeiras.

Por casualidade, e cun signo manifestamente oposto, outro 13 de setembro nacía este blog, pero diso falamos nestoutra entrada.

Nota: A fotografía reflicte o acto de reposición dos que falamos pero non pertence a Friol senón que é da localidade de Fresneda de la Sierra (Burgos) obtida da páxina Fresneda y los fresnedinos

Seguir lendo...

Estamos de aniversario...

Hoxe hai exactamente dez anos que botou a andar este caderno dixital.
Non queremos deixar pasar a oportunidade de celebrar con vós esta data, pois en definitiva sodes vós os que nos animades a seguir publicando co mesmo cariño que cando iniciamos esta andaina.

Naquel comezo de curso 2008/09, e sen termos moi claro o camiño a seguir, iniciamos a publicación de pequenas achegas--todas relacionadas co concello-- que foron conformando o que é hoxe Friol: algo máis que pan e queixo.

Demostrando que os blogs non necesariamente están condenados a un curto percorrido, levamos aquí estes 3652 días nos que con maior ou menor intensidade fomos publicando aquilo que consideramos de interese para Friol.

Este caderno non sería posible sen as múltiples colaboracións e achegas da veciñanza, máis ou menos próxima, e de compañeiros e compañeiras do mundo do ensino que tamén participaron, directa ou indirectamente, a que esta páxina se manteña aínda viva.

Só nos queda, por un lado agradecer aos lectores e lectoras o seu interese e os seus comentarios aclaratorios e enriquecedores e, polo outro, comprometernos a seguir o labor de esculca e publicación iniciado daquela desde a escola e hoxe mantido desde a asociación Carballo Vivo.

Seguir lendo...

Da escola en branco e negro. 1959

Estes días falamos, en diferentes entradas, da representación teatral que baixo o título de Unha escola en branco e negro reflectía as aulas dos anos cincuenta e sesenta por estas terras.

Deses tempos, concretamente do ano 1959, falaremos agora ao lembrar unha excursión desenvolta o 14 de outubro dese ano e realizada polo alumnado da escola de Santalla da Devesa, ao cargo daquela de don Domingo Castro Cao (mestre que botou ben tempo na citada escola. Se non estamos errados desde mediados dos anos trinta ata ben avanzados os sesenta do pasado século). 

Eran tempos onde predominaba o branco e negro e nos que xeraban ilusións algúns programas de radio que apelando á xenerosidade dos oíntes ou mediando diante de diferentes institucións, cubrían necesidades das que se desentendían as autoridades do réxime ditatorial.

Exemplos destes programas témolos no mítico Ustedes son formidables de Alberto Oliveras, emitido pola Cena Ser, e as Cabalgatas de la REM (Red de Emisoras del Movimiento) de Bobby Deglané. 
Precisamente de este último, botou man o mestre de Santalla, arriba indicado, para levar ao alumnado de excursión a coñecer o ferrocarril e o mar. 
A petición realizada polo alumnado ao citado programa foi correspondida inicialmente polo concello da Coruña que os invitou a visitar a cidade no verán dese citado ano. ( non temos máis información ao respecto)
Pero non quedou atrás o concello do Ferrol que os convidou, tamén, a visitar as instalacións que Bazán tiña na cidade departamental. 
Transcribimos aquí o texto que inseriu a revista da Bazán no seu número 13 na referencia á citada visita:
"Éstos son los famosos niños de la Escuela de Devesa ( ayuntamiento de Friol, Lugo), en el día de visita a nuestros Arsenales. 
El no menos famoso y radiodifundido “ángel de la sonrisa” fijó sus ojos y puso todo su corazón en este simpático puñado de soñadores infantiles.
El maestro de Devesa – don Domingo Cao; un hombre realmente extraordinario--, supo reflejar sonoramente a toda España la que era gran ilusión de sus alumnos: ver el mar, olerlo, tocarlo, sentirlo. Y ver también cómo nacen, cómo viven y cómo mueren los barcos.
Y a nuestro pueblo obsequioso, como desprendido y hospitalario que es, pero, sobre todo, como verdadero hermano del de la muy ilustre y noble Ciudad del Sacramento, le cupo el alto honor de hacer real y vivo el bello sueño de estos niños de la provincia de Lugo. ¿Cabría, por otra parte, mayor elogio para El Ferrol que éste de poder convertir sueños, ilusiones, quimeras, en algo real?.
Diriamos para rematar esta entrada que eses soños e ilusións dos que fala a nota publicada na devandita revista, formarían tamén parte do resto do alumnado de innumerables puntos da xeografía do interior galego que non tiveron a sorte de ser tocados pola fortuna. O que debía ser algo de acceso universal quedaba restrinxido á acción da inxusta beneficencia. 
Esta entrada xa levaba algún tempo preparada para ser publicada. Estes días Fernando Ocampo Montesinos, ferrolán con orixes familiares no Seixón, achegounos a ilustración que acompaña este texto e xa non teriamos desculpa nengunha para non publicala.
Só queda agradecer a achega e o seguemento que sabemos fai deste caderno.

Seguir lendo...

Para espallar

Onte desenvolveuse no Centro sociocultural friolés, por un lado a entrega dos premios de investigación convocados, por segundo ano consecutivo, pola asociación cultural Carballo Vivo coa colaboración da USC e do propio Concello.

Xa comentamos na entrada anterior quen eran os premiados e a satisfacción que en nós xeraba que o segundo premio recaese nunha exalumna nosa.

No acto protocolario de entrega dos premios, tanto o representante da Universidade, como o da propia asociación convocante, fixeron fincapé na importancia de espallar a existencia destes premios como os mesmos traballos, que en definitiva, repercuten nun maior coñecemento do noso patrimonio municipal e polo mesmo na necesaria esixencia dun maior compromiso na súa conservación.

Na quenda dos premiados non queremos esquecer as cariñosas palabras de Ana Fariñas cos coordinadores do que foi Friol: algo máis que pan e queixo,  proxecto que hoxe ten continuidade nas mans de Carballo Vivo.

Despois da presentación por parte de Xabier Moure do primeiro premio, Mámoas e petróglifos de Friol, traballo feito en colaboración con Brais Rodríguez, este último puxo voz pública a unha queixa que xa escoitaramos en diferentes ocasións no concello, sempre en voz queda: A lóxica recuperación do espazo feiral tradicional para a celebración da feira que se vén facendo os primeiros domingos de cada mes; petición que foi acompañada dunha estrondosa ovación. Habería que tomar nota.
A segunda parte do acto, breve, foi a presentación da segunda ruta polas parroquias do concello, en concreto por Cotá, que se desenvolverá o próximo día 23 de xuño. 
Por último, o grupo de teatro da asociación representou novamente "Unha escola en branco e negro" obtendo un novo éxito, tanto  de interpretación por parte das actrices como de público, do que esperamos que entre as risas xeradas pola posta en escena da montaxe, quedase o pouso das mensaxes críticas que a mesma destila.
Rematou a xornada cunha cea. 
Queremos agradecer a toda a veciñanza que participou nas actividades programadas a súa asistencia ás mesmas. En definitiva é ela a encargada de poñer en valor isto que é noso, que debemos coñecer e defender.
Xa para rematar queremos permitirnos felicitar especialmente as mulleres que restando tempo do seu tempo, co cariño e dedicación da que son capaces -- que non é pouco--  foron quen de artellar unha montaxe teatral dinámica e divertida que esperamos sexa a primeira dunha longa serie.
Parabéns 

Seguir lendo...

Entrega do II Premio de investigación sobre Friol

Onte remataron as Xornadas de interpretación e dinamización do medio rural cunha serie de charlas relacionadas coa produción agrogandeira e co consabido debate sobre o mundo do lobo e posterior ruta nocturna polo monte da parroquia.
Mais a actividade da asociación Carballo Vivo continúa.
Esta semana déronse a coñecer os premiados no II Premio de investigación Concello de Friol . 
Xabier Moure e Brais Rodríguez foron os gañadores cun traballo sobre as mámoas e petróglifos do concello friolés. O segundo premio foi para a veciña do concello e exalumna nosa Ana Fariñas con un estudo sobre a prehistoria.
Os premios faranse entrega no acto que terá lugar o próximo sábado día 9 de xuño no centro sociocultural de Friol
No mesmo acto presentarase a segunda ruta do proxecto,"Friol: algo máis que pan e queixo" e representarase a montaxe teatral "Unha escola en branco e negro" a cargo do Grupo de Teatro Accidental Carballo Vivo que foi estreada con notable éxito o pasado Día das Letras Galegas na escola de Carballo.
A hora de inicio das actividades é as 19.30 horas.

Seguir lendo...

Unha visión profana das aparicións das Pardellas (1949)

Continuando coa incorporación a este blog das achegas dos Obradoiros da Memorias desenvoltos na parroquia de Carballo, hoxe achegamos a peculiar visión que sobre as aparicións marianas nas Pardellas (Condes) precisamente a finais do mes de maio do ano 1949.
Aquí a tedes

Seguir lendo...

Homenaxe a Celestino Fernández de la Vega

Na tarde de onte e dentro das Xornadas que Carballo Vivo desenvolve por sexto ano consecutivo, tivemos a sorte de escoitar a Ramón López Vázquez e María Xesús Vázquez Lobeiras, verdadeiros coñecedores da vida e obra de Celestino Fernández de la Vega (CVF); a isto engadir o luxo de contar coa participación da viúva Mª Luisa Maceda e o fillo do filósofo Alberto Fernández de la Vega.

O que iniciou sendo unha merecida homenaxe ao pensador friolés, ao pouco converteuse en plataforma vindicativa da súa figura e proxección, no só no concello senón no ámbito galego.

Despois de realizar un pormenorizado paseo pola vida e obra do Cilistro e lembrar  (Concha Blanco) anteriores iniciativas que tentaban recuperar a memoria de CFV no seu concello natal, iniciativas fracasadas polo desinterese dos mandatarios municipais do momento, fíxose un chamamento para tratar de que CFV teña o recoñecemento que merece.

Así, por un lado saíuse coa idea clara de promover a candidatura para o Día das Letras Galegas ( lembrar que no 2014 quedou fóra por un só voto) e pola outra seguir vindicando un espazo público ou local municipal que leve o seu nome e visibilice a súa importancia. 

A todo isto habería que lle engadir a proposta de creación de grupos de traballo que poñan en valor a importancia deste galeguista e europeísta do que tivemos a sorte de que fose nado en Friol.

Agora só queda pór en marcha todas as iniciativas que quedaron perfiladas.

A traballar !

Seguir lendo...

Estreamos as Xornadas e a montaxe teatral

Onte, 17 de maio, botaron a andar as 6ª Xornadas de interpretación e dinamización do mundo rural cunha sesión vespertina intensa.

Despois da consabida presentación das mesmas e entre a lectura de fragmentos da obra da autora homenaxeada este ano polo Día das Letras Galegas, Mª Victoria Moreno a cargo do alumnado do CPI Dr. López Suárez e a actuación musical do grupo de Monterroso "25 xastres", tivo lugar a representación teatral "Unha escola en branco e negro" a cargo do grupo de teatro da propia asociación que promove estas xornadas.
Cun local social ateigado, estreouse a montaxe na que o grupo leva traballando arreo desde hai tempo.
A actuación se a temos que valorar pola entrega do público, foi todo un éxito; pero non era para menos pois o desenvolvemento da obriña foi levada con verdadeiro entusiasmo e bo facer por parte de todas as actrices que saíron a escena.
"Unha escola en branco e negro" é unha análise crítica da educación dos tempos da ditadura franquista, con diferentes escenificacións dunha escola daqueles tempos en clave de humor e pequenas reflexións críticas das que se poden tirar ensinanzas válidas para o tempo presente.
Só queda agradecer a todas as persoas que, dun ou doutro xeito, fixeron que esta montaxe fose posible, sen esquecermos dar as grazas pola agarimosa acollida do público presente.

Nota: Lembrar que as Xornadas continúan este sábado 19, coa mañá dedicada a unha charla sobre saúde e a tarde á homenaxe a Celestino Fernández de la Vega e a actuación do narrador oral Lois Pérez

Seguir lendo...

Grupo de teatro Carballo Vivo

Entramos nun maio cargado de actividades no concello friolés. 
Á tradicional romaría do S Benito do Carballo, co correspondente Domingo das Poxas ( 3 e 6 de maio), incorporóuselle xa hai anos as Xornadas que desenvolve a asociación Carballo Vivo na mesma parroquia os días 17, 19 e 26 do mesmo mes.
Por outra parte este ano incorpórase a celebración do 2º Friulio ( celebrado o ano anterior no mes de marzo) na fin de semana do 12 e o 13.
Polo que a nós toca realizaremos a estrea da montaxe teatral “A escola en branco e negro” o mesmo 17 dentro do programa das Xornadas de Carballo.
Tomando o testemuño iniciado o pasado ano por Carballo Vivo, (lembramos a éxitosa representación da Galiña Azul de C. Casares) preparamos unha montaxe "traxicómica" que reflicte a escola duns tempos escuros, cuns monólogos en clave de humor que repasan os feitos nunha hipotética escola de primeiros dos anos sesenta.
Cunha nutrida representación feminina o grupo de teatro leva ensaiando esta montaxe desde primeiros de xaneiro coa mirada posta no Día das Letras Galegas.
Posteriormente faranse máis representacións das que iremos informando no seu momento.
O grupo está formado por Rocío del Río, Marta Fernández, Lucía Cabado, Mar Pérez, Jennifer Morandeira, Antía Iglesias, Ánxela Maneiro, Silvia Loureiro, Ana Hermida, Mª José Lamas e Silvia Cabado.
Esperamos contar coa vosa presenza o 17 de maio.

Seguir lendo...

O 3 de maio na memoria dos nosos maiores

Xa falamos noutras entradas do S. Benito, das Cruces de maio e do S. Marcos da Frieiría.

Deixamos aquí agora uns retallos da sesión do Obradoiro da Memoria celebrado en maio do 2014 en Carballo, e no que a veciñanza da parroquia fai lembranza destas celebracións.

Estes rituais que veñen de antigo e evidentemente foron cristianizados no seu momento, desenvólvense por toda a xeografía galega baixo diferentes advocacións.

Acordamos desta sesión do Obradoiro, que tiñamos arquivada, ao sermos coñecedores dun ritual que se leva a cabo en Laza ( concello ben coñecido polo seu Entroido e os seus peliqueiros) baixo a epígrafe do Santo Cristo que cun gran valor etnográfico seguen a celebrar nestes tempos e que xira sempre ao redor do día 3 de maio, como o noso S Benito, aínda que os tempos actuais obríganos a achegalos á fin de semana máis próxima a esta data.

Nota: A fotografía que ilustra a entrada é da romaría celebrado no ano 1964 e é dun grupo de amigos do barrio da Ponte de Lugo no S Benito dese ano. ( fotografía publicada no diario El Progreso o 3 de maio de 2014

Seguir lendo...