Viva Friol !

Ponte romana de Lugo a principios do s XX

O instalarse no Lugo extramuros (que se dicía entón) por parte; dalgúns veciños e veciñas de orixe friolesa que preferían o arrimo da capital ás leiras do seu lugar, era algo frecuente que aínda segue producíndose na actualidade.

No século XIX, unha das entradas á cidade amurallada facíase pola, chamada hoxe, Estrada vella de Santiago que desembocaba na ponte romana; para subir despois ata a Porta de Santiago e entrar no centro histórico.

No barrio da Ponte deberon de asentarse algúns frioleses ( chamounos a atención, no seu momento, como veciños deste barrio vello lugués acudían ao san Benito de Carballo con asiduidade o que nos daba pé para intuír a presenza dalguén de Friol que animase a participar na citada romaría).

Relacionado coa presenza de frioleses no barrio da Ponte e o fielato existente na entrada da ponte romana vai esta entrada.

Antigo fielato nunha das portas da muralla romana de Lugo

Pero que eran os fielatos? 

Os concellos, xa desde moi atrás buscaron o xeito de se financiar a través do cobro de arbitrios, taxas, impostos... que no Antigo Réxime denominábanse alcabalas e que a partir da segunda metade do século XIX (1845) empezaron a chamarse consumos e que eran cobrados nos chamados fielatos que baixo o rimbombante nome de "Estacións sanitaria de abastos" situábanse nas entradas das cidades e vilas a xeito de alfándega e nos que aqueles que traían determinadas mercadorías tiñan que abonar as correspondentes taxas.

Carne, ovos, leite, gando, peixe, viños, aceite, xabón, trigo, panos,.. estaban sometidos a tributo, mentres que outros estaban exentos como era o caso do carbón vexetal e a leña con destino á industria; os cereais, grans e legumes secos, destinados á sementeira; os aceites medicinais e os olorosos obxectos do comercio de perfumaría; tamén os alcoholes e augardentes destinadas ó encabezamento dos viños e á fabricación de licores e bebidas espirituosas...

O nome de fielatos, precisamente provén dos fieis das balanzas que había nas citadas casetas para realizar a pesada dos produtos que traían canda si os que entrar querían na cidade.

Moitos foron os desencontros entre os produtores e os consumeiros ( persoal dos fielatos encargado do control).

Graves foron os enfrontamentos ocorridos en Ourense no ano 1892, ou o máis grave aínda producido no mesmo ano na cidade de Pontevedra.

Episodios de menor entidade eran o pan de cada día: fronte ao interese dos consumeiros por rexistrar as mercadorías entrantes, xurdíu a picaresca daqueles que querían introducir de "matute" os produtos e así evitar o imposto correspondente.

Por suposto isto viuse reflectido na literatura popular do momento: os contos de Avelino Rodríguez Elías recollidos no seu "Contos do turreiro" titulados O estudante matuteiro e A carne de porco (1921); ou coplas como:

"Una señora formal

compró un conejo barato 

y al pasar por el fielato

lo escondió en el delantal”.

Estes fielatos estiveron en plena vixencia ata 1912, ano no que foron abolidos por Canalejas.

De todas formas continuaron coa súa función os anos sesenta (en Lugo encontramos que no ano 1957 "se aprueba adquisición de muebles para las nuevas oficinas del fielato central que está instalado en el Campo de la Feria" sinal de que seguían funcionando).

En resumo: aqueles pequenos edificios alfandegueiros controlaron o paso dos xéneros desde 1845, en tempos de Isabel II, cando se implantou o imposto de consumos dentro da reforma tributaria levada a cabo polo Ministerio de Facenda, ata o comezo da década dos sesenta do século XX.

Feira de san Froilán, 1954

Imos ao gran

A noite do catro de outubro ( reparemos que o día seguinte era o día da feira do san Froilán en Lugo) de 1885, chegaron ao fielato da Ponte Vella catro xinetes da cabalo resistíndose a seren rexistrados polos consumeiros,... co conseguinte balbordo que serviu de chamada á veciñanza próxima.

Os consumeiros víronse ameazados polos gritos e voces que procedían do xentío:  

¡Viva Friol !

Si hubiera otros cuatro como vosotros, 

esos pillos, irían de cabeza al río !

As voces parecían proceder da boca de Rafaela Pacios que xunto co seu home José Lópezforon denunciados polos consumeiros á xustiza local.Ao final o caso quedou en nada por falta de probas inequívocas. (A noticia do xuízo pode lerse nesta ligazón).

Notas:

As ilustracións son

1 Ponte romana dunha colección de postais antigas

2 Collida da rede

3 Fotografía de JL Vega . Arquivo Histórico Provincial de Lugo

Seguir lendo...

Os espigueiros: Historias de San Miguel

Andabamos detrás desta publicación dende hai tempo; por fin chegou as nosas mans.

Seguimos dende hai moito o blog Os espigueiros (1) que temos ligado na nosa páxina que recolle historias do pasado da parroquia barreirense de S. Miguel de Reinante.

De sempre estivemos interesados nesta parroquia da xeografía mariñá, pois aí foi onde tivemos o noso primeiro contacto ( e que contacto!) co ensino público; con grandes compañeiros e compañeiras e mellor alumnado, se cabe. Aí aprendemos moito, ou se acaso, aí aprendemos a aprender todo o que nos faltaba para chegarmos a ser mestres. Din que aprendiz de moito mestre de nada... Aí andamos. 

O caso é que desde ese blog implicouse á veciñanza nun proxecto de recuperación da memoria posta en valor da mesma e dinamización da vida local. Soa próximo.

Deste xeito foi como aos poucos xuntaron material de abondo que acabou sendo publicado en papel este ano.

Éxito da veciñanza, éxito dos promotores da iniciativa, éxito da investigación levada a cabo polo equipo.

Recóllense historias que van desde as orixes ata un estudo pormenorizado da toponimia parroquial; desde os mercados aos pazos; das esfollas ao reparto dos montes comunais; non podía faltar tampouco a emigración a Cuba, as sociedades de agricultores, as escolas, ... 

E claro, falando de S. Miguel non pode faltar a cita co Iberia C.F. e moito menos coa sociedade folclórica “O Arco da Vella” que desde finais dos setenta leva traballado arreo no ámbito cultural, sendo alma e motor dos Festivais folclóricos internacionais do emigrante que ano tras ano dende os primeiros oitenta celebraban cada agosto na praza do Souto.

Desde esta páxina felicitar e animar a esta colectividade para seguir na procura de historias que vaian completando, aos poucos, o pasado de S Miguel.

Un bo exemplo a seguir.

Notas: 
As fotografías
1 Portada e contraportada do libro
2 Praza do Souto
3 Cartel do XXXIX Festival
(1) Lembrar que espigueiros eran os antigos veciños e veciñas que recollían espigas para vender e comprar para comer.

Seguir lendo...

Tradición e Tics, sóavos?

Presentación en xullo de 2021

Hoxe a prensa facíase eco dunha nova relacionada co uso das novas tecnoloxías e o seu emparellamento coa tradición oral. Algo ao que non somos alleos e que puxemos en práctica en tempos pretéritos no concello de Friol.

En concreto, e baixo o suxestivo título "Un GPS para guiarse por la tradición popular de Friol: del primer vino de las mujeres a cómo se «parlafeaba»" desenvólvese a noticia que informa dunha nova ferramenta para o móbil que vai permitir paseos pola vila friolesa acompañados pola voz de varias veciñas que participaron no proxecto creado polo servizo Aula de las Artes da Universidade Carlos III de Madrid, co apoio da Fundación Obra Social La Caixa. ( ver ligazón) Está impulsado pola cooperativa Indaga e para aplicalo en Lugo tivo o apoio da Rede Museística provincial. 

Cartel anunciando actividade

Despois de varias charlas, para desempoar a memoria, da veciñanza do concello; faladoiros coordinados por Raquel Morado e Adrián Gallero, comezados a fins de marzo do 2021, o material recollido ( as gravacións) foi presentado en xullo do mesmo ano. 

Hoxe está ao noso dispor na app "Arquitecturas de la memoria"; esta aplicación descárgase de Play store, e unha vez instalada no móbil actívase automaticamente ao chegar a capitalidade friolesa. 

Logo da App

Cremos máis que Interesante a proposta e esperamos teña continuación para xerar roteiros acompañados pola voz da veciñanza completando camiñadas e aproveitando o lecer para non esquecer que temos pasado e que somos o que somos grazas a ese pasado soportado evidentemente pola nosa lingua, unha lingua que permitiu chegar a onde estamos e que debemos defender como ferramenta vehicular e de cultura e deixala en herdanza aos que veñen tras nosa. 

Recollendo información

Este 2023, no centenario da creación do Seminario de Estudos Galegos non sobraría deterse e reflexionar sobre o que está a ocorrer coa nosa lingua e o desleixo que algunhas institucións poñen de manifesto no seu uso e nas súas publicacións... e non hai que ir moi lonxe para velo

Só queda agradecer a Ana Castro Rodríguez o ter completada a información e a  achega das imaxes que ilustran esta entrada.

Seguir lendo...

Toponimízate!

Este mércores a Real Academia Galega presenta en Friol o proxecto Toponimízate !(ver ligazón)

Este outono a andaina de recollida da microtoponimia do país iníciana na vila friolesa,coa intención de recoller polo miúdo a cantidade de microtopónimos que conforman a nosa xeografía máis próxima.

Somos seguidores da app Galicia Nomeada (ver ligazón) que é o soporte onde quedan recollidos e accesibles todos estes milleiros de nomes, indicando sempre a súa xeolocalización e o tipo de topónimo que é: terras, pontellas, aldeas,... interesante singradura que esperemos teña boa acollida entre a veciñanza friolesa.

Dous son os obxectivos que indica a propia Real Academia deste traballo: "divulgar a riqueza toponímica de Galicia, que fai do país un lugar único no mundo pola insólita abundancia de nomes tradicionais que nomean case palmo a palmo o territorio; e involucrar a poboación de todas as idades e de todos os concellos galegos na recollida e xeolocalización dos microtopónimos aínda non rexistrados empregando a aplicación Galicia Nomeada"

Anos atrás ( curso 2011 /12) fixemos un intento de recollida de microtoponimia co alumnado de 1º da ESO  baixo o paraugas do proxecto "Algo máis que pan e queixo" e así apareceron un monte de localizacións que por falta de espazo, tempo, nin moitas ferramentas tecnolóxicas ao noso dispor quedaron no caixón e o intento un pouco esborrallado.

Certo que nos deu pistas para tirar de fíos pendentes no momento, pero pouco máis que quedar nunha carpeta dun ordenador foi o seu traxecto, agás claro está das consabidas charlas e postas en común arredor do recollido.

Lembramos dos centos recollidos a pontella da Bicosa, en Trasmonte; o prado de Tralobrego e o monte da Fonte de ouro en Carlín; o prado Guzadoiro (sic) en Ousá; os prados de Framil, en Miraz, o prado tamén de Riamonde en Xiá... pero como dicimos non quedou máis que a recolleita feita. Non fomos quen de tirar máis proveito do xa indicado.

Desta seguro vai a cousa con máis xeito. 

Para consultar a outra toponimia do concello temos a man sempre o magnífico traballo de Estefanía Pena e Laura Ferro sobre a Toponimia do Concello gañador dun dos premios de investigación impulsados por Carballo Vivo e neste caderno dixital na etiqueta "Toponimia" (ver ligazón) todo o que fomos capaces de achegar...

Seguir lendo...

De Friol á Patagonia

Tempo atrás Ana Reverter Perdiz, (ver ligazón) neta do creador do Alpinche (mítico no mundo automobilístico galego) marchou cunha bolsa de investigación en ciencias do medio ambiente á Patagonia chilena.

Aparte do aventureira e epopeica da viaxe, que unha rapaza con orixes en Muíños, Ourense, chegue á Patagonia ten o seu aquel entre o  romántico e novidoso. Certo que hoxe no mundo global no que nos desenvolvemos non deixa de ser algo habitual, andar dun punto ao outro do planeta por mor de estudos, investigacións ou traballo.

O conto vén acó, porque hai pouco caeu nas nosas mans o traballo de Luísa Cuesta: La emigración gallega a América.

De Luísa Cuesta dicir que foi a derradeira directora republicana da Biblioteca Nacional e que na súa estadía en Santiago, esta valisoletana, foi colaboradora do Seminario de Estudos Galegos , institución que celebra este ano o seu centenario e aproveita a ocasión para visibilizar a presenza e o traballo das mulleres que pertenceron ao SEG ou,como foi o caso, colaboraron con el.

Pois ben, Luisa Cuesta Gutiérrez,  no seu traballo de investigación achéganos un estudo pormenorizado do interese das autoridades a fins do século XVIII por poboar a Patagonia arxentina, poboamento no que maioritariamente participan familias galegas que partían do porto da Coruña e que mesmo levaban arados do país para o seu asentamento naquelas afastadas terras. (ver ligazón) Corría o ano 1788. 

Temos xa a razón do argumentario que nos trae ata aquí.

Curiosamente, estes días no muro de facebook "Parladoiro de Friol" colgaron unha fotografía de antigos emigrantes frioleses que no 1912 emigraron á Patagonia arxentina.

Descendentes destes emigrantes viven na actualidade en Cipollete, provincia de Río Negro, situada no norte da citada Patagonia.

Non sabemos se acudiran á chamada de anteriores emigrantes frioleses xa asentados alá ou foron, ben a principios do XX, por iniciativa propia,  iniciar unha singradura lonxe da súa terra. 

O que si sabemos é que os seus descendentes seguen amando esta terriña que viu nacer os seus antepasados e non só a terra senón tamén a súa cultura e a súa lingua.

Como non temos dereitos para publicar as fotos das que falamos (quedan pendente os permisos) ilustramos a entrada cunha fotografía do coñecido como O galego Soto líder que foi das primeiras folgas rurais na Patagonia arxentina.

Tamén deixamos estoutro enlace cun interesante artigo de Freixanes falando doutros galegos na terra dos patagóns  .

Posteriormente á elaboración desta entrada Montse Castro Rodríguez fai a seguinte achega que completa este texto: 

"A colación de todo isto, en Chile hai unha rexión cara ao sur, antes de chegar á rexión Austral na que están as Torres de Paine, está unha rexión que se chama Chiloè (nome que os aborixes deron a estas terras pero que tamén foi coñecida co nome de Nova Galicia... 

Dende o punto de vista da paisaxe, é moi similar a Galicia. Parece ser que en toda esa zona hai tradición de emigración europea e ese apelativo pode estar relacionada coa presenza galega alí (hipótese) 

En todas esas terras austrais non é demasiado difícil encontrar xente de orixe española e en concreto galega polo que me comentaron por alí. 

Nesa zona a mobilidade entre Arxentina e Chile polo sur é "relativamente" doada".

Seguir lendo...

Segadores da Órrea

Xa hai tempo, no 2018, a Deputación Provincial xunto a Asociación de veciños e veciñas de Santa Comba da Órrea, publicou un pormenorizado traballo sobre a historia das segas en terras castelás, protagonizada pola veciñanza desta parroquia do concello de Riotorto.

O traballo de procura e redacción correu a cargo de Carlos Veiga, ben coñecido en Friol por exercer ao longo de moitos anos a dirección no colexio público.

Ler “Segadores da Órrea en terras de Castela”(unha historia de heroes), sitúanos, sen grandes esforzos de imaxinación, na verdadeira aventura que para os veciños desta parroquia implicaba semellante singradura 

Como complemento ao rigoroso estudo, engade o autor, unha narración que recolle o día a día da aldea,  que debuxa perfectamente as dificultades do campesiñado que se vía abocado a apuntarse ao éxodo castelá para manter a economía da casa. 

Ten un lectura. E non só ten unha lectura; estes meses percorre a xeografía luguesa un documental baseado neste traballo de investigación e que pasado mañá 28 de setembro chega ao centro friolés. 

Parabéns ao autor e á Asociación da Órrea!

Seguir lendo...

De fotos , memorias e desleixos

Pouco despois da santa Isabel vilega, andamos por terras friolesas participando nunha actividade guiada por Alba Vales e Raquel Queizás. No transcurso da visita á vila, manexáronse algunhas fotografías xunto a outros elementos que axudaron a enfiar o percorrido friolés.

Unha das fotografías (a que ilustra esta entrada) xerou un contraste de pareceres dos que intentamos sacar algo en claro pero, dada a diversidade de opinións, non fomos quen de saber dos personaxes retratados pola cámara. 

Evidentemente a instantánea é anterior ao 1975, data de falecemento do afamado alcalde Andón Cebreiro, un dos retratados. O da dereita da foto. No propio paseo, achegouse alguén, non recordamos quen, a Luís do Café ( ao que se colleu en mal momento, ou non, emocionándose todo ao lembrar o pasamento do seu amigo Andón).

Quedou a cousa parada e decidimos botar as redes nas redes. Xa entendedes. Pouco tiramos que non se comentara xa: os dous personaxes pasaran de meras comparsas a ser verdadeiramente eixo dun misterio. 

Un misterio que tratamos de resolver por outras vías: Falamos cunha filla de Ángel Martínez F. de la Vega, coa que temos amigos comúns e nun primeiro intento despois de ela falar co pai e este co Luís do café ( novamente Luís) parecía endereitarse a procura destes nomes sobre os que xiraba o misterio.

A día de hoxe seguimos coas nosas dúbidas. Despois pasaremos a relatar a posible solución ao quen é quen.

De momento queremos facer unha reflexión que vale tanto para o patrimonio inmaterial que nos ocupa como para o máis visible material. 

Había xente de idade na camiñada urbana; queremos dicir que non eramos uns pimpíns sen coñecementos das persoas friolesas de antes; porén non foron capaces de poñernse de acordo e nalgún caso, polo que contaremos a continuación a achegármonos nin de lonxe ao que parece o resultado da procura a día de hoxe ( incerto pero posible). Mesmo chegouse a falar de que un dos retratados era o Celestino Fernández de la Vega...

Queremos facer fincapé con isto, na necesidade imperiosa de actuar desde onde sexa e como sexa sobre o noso patrimonio. A memoria esváese, con ela a vista e o oído, cando non todo xunto. Moitas bibliotecas que están sentadas na casa con gañas de falar quedan con elas e nós sen os seus relatos. Relatos que axudan a entender o que foi Friol.

Qué dicir do patrimonio que vemos esfarelarse ante a pasividade das autoridades elixidas polo pobo friolés. É que non hai fondos? Non sabemos buscalos? 

Estes días polas redes sociais circulan fotografías con pedras caídas -máis- da estrutura do pazo torre de Friol: paradigma do desleixo institucional ( e non falamos só do concello) 

Ata cando?

Sabemos é fácil escribir e menos doado actuar pero para iso están os representantes electos, ou non ?

Ao cabo, ao que iamos. Falemos da fotografía: o personaxe do centro parece que está claramente identificado. Os e as que se atreveron, a opinar coincidiron todos en que se trata de Aurelio Carballal Peteiro, emigrado a Barcelona, con establecementos de xoiería e mesmo con intentos, cando menos de incursións na industria óptica de precisión. Ata aí podemos contar porque despois parece tivo algúns problemas xerados pola inseguridade cidadá. Xa daquelas! e non sabemos moito máis. Si, que eran varios irmáns, e polo que parece, Emilio, coñecido por todo Friol como Amaro, tiña bar na capital do concello e mesmo andaba con un posto polas diferentes festas e feiras da contorna.

Onde si non fomos quen de saber a ciencia certa quen é... foi do terceiro home. Mentres que algúns falan dalgún dos Carricoba, (nada que ver con nós) que tivera casa de roupas ao lado da casa Peruxela; outros , nomeadamente os Férnandez de la Vega e o Luís do Café tíranse máis por Arturo Prado Penas, avogado nacido no 1930 en Friol, fillo de Juan Prado Vázquez e María Penas Brao. Este home faleceu hai cinco anos en Madrid sendo inhumado no cemiterio friolés.

Aproveitemos a Memoria mentres a temos que despois é tarde

Seguir lendo...

Os premios de investigación histórica, cultural e etnográfica

 Días pasados, nunha conversa con Jesús Rodríguez (USC) saíron polo medio os premios de investigación sobre Friol  e o seu dominio público a  través dos enlaces na páxina web do concello friolés.

Desde os seus inicios seguimos estas convocatorias, aledándonos do interese e alta participación que xeraron os citados premios promovidos pola  Asociacíón Carballo Vivo  e a colaboración da USC e o Concello de Friol.

Nestes "séculos escuros" nos que estivo este blog estes anos atrás houbo novas convocatorias e mesmo editáronse en papel os citados premios en dous volumes.

Neles recóllense os traballos premiados. 

Lembramos no I Premio foron:

A arquitectura renacentista de índole civil e relixiosa en Friol  de Cristina Barreiro Abuín

Toponimia do Concello de Friol de Laura Ferro Devesa e Estefanía Pena Ferro

Na II convocatoria os traballos premiados foron:

As mámoas e os petróglifos do concello de Friol de Brais Rodríguez Romero e Xabier Moure Salgado

Friol prehistórico. Un estudo dos petróglifos, túmulos e castros do concello de Friol de Ana Fariñas Rodríguez

Estes catro traballos de investigación aparecen no volume I.

No segundo volume quedan recollidos os gañadores da III edición que foron

Friol como paradigma  de estudo do románico rural galego de Alberta Lorenzo Aspres

Catalogación etnográfica do patrimonio hidráulico de Friol. Os muíños de Cristina Abuín Barreiro e María del Carmen Prado Penas

Para facilitar o acceso aos citados traballos deixamos aquí os enlaces correspondentes e colocaremos en lugar preferente deste caderno dixital o acceso permanente aos mesmos .

Volume I

Volume II 

Só queda agardar novas convocatorias para promover traballos que profundicen e poñan en valor o pasado friolés. 

Seguir lendo...

O que agochan os nomes das casas: un mundo ( II )

Seguimos falando dos nomes das casas. Elaborando a entrada anterior, lembramos esta magnífica achega que fixera Vanessa Blanco Cruz, alumna do CPI Dr L Suárez a fins do ano 2014 para o blog irmán pequeno deste "No campo da feira"

Transcribimos literalmente a entrada con pequenas notas explicativas que se cadra nin eran precisas. 

Poñémola como exemplo de memoria agochada que cremos debe ser contada e escoitada para que non quede esvaída co paso do tempo e se rompa o elo da oralidade tan en perigo nestes tempos.

Certo é que non en todas as partes son da mesma opinión, o que respectamos pero non compartimos.

Velaí vai:

"No lugar de Gonce, parroquia de Vilafiz, encóntrase a casa da Pena. O último dono que viviu nela foi Don Manuel Bóveda Ulloa. ( falamos dunhas súas irmás nestoutra entrada )

Don Manuel era mestre e puxo escola na súa propia casa. Chegou a ter moitos nenos que viñan doutros lugares de arredor e tamén xente que xa era maior e que querían aprender a ler e a escribir.

No lintel da entrada hai unha inscrición coa data 1474 (case con seguridade o ano en que foi construída); ten unha aira cercada cun muro de máis de 4 metros de altura; a aira comunica co balcón mediante unha pasarela.

Tamén ten unha galería subterránea que mide uns 200 metros de largo, na que se agochaba a xente no tempo da guerra(cremos que tamén se empregaba para agochar os quintos --soldados- que non querían ir servir o exército, pero iso é outra historia) 

Ten tres carballos ao lado do pendello, máis ou menos da idade da casa. 

Na actualidade está arrendada (2014) por un veciño de 81 anos que ten a súa casa ao lado, aínda que, practicamente xa está en ruínas.

Informante:Victorino e Cándido

Idade:78 e 81 anos

Relación:avó e veciño

Nome da casa:Casa de Arrieiro e Casa Vella

Lugar, parroquia:Gonce, Vilafiz

Traballo feito por Vanessa Blanco Cruz"

Seguir lendo...

O que agochan os nomes das casas: un mundo

Antes de meternos en fariña imos facer uns apuntamentos. 

Unha nota definitoria do rural galego é a importancia da casa como unidade de convivencia que identifica á familia con máis claridade ca os apelidos convencionais.

A maioría das casas arrastran nome de ben atrás e serven, como diciamos, como claro elemento que diferencia os seus moradores en relación coa veciñanza próxima, do lugar, da parroquia e mesmo do concello. 

Por outro lado, actividades como as que desenvolveron na vila friolesa tempo atrás ao longo dunha semana moi intensa, Raquel Queizás e Alba Grande, non é algo que quede no baleiro que pasa e rematou. Non serve aquí o de pasou o día pasou a romaría... 

Ao contrario, xa o comentamos: esta xira de Cóntame un mundo, levantando alfombras e quitando arañeiras das memorias permite que a veciñanza ( polo menos a parte máis interesada e activa no relacionado coa oralidade) tome conciencia de que saben, sabemos, máis do que cremos saber e algúns e algunhas están dando o paso seguinte que é contar iso que se sabe. 

Estupenda pegada que seguro xera máis intercambios enriquecedores.

Vén isto a conto porque estes días no facebook, unha veciña decidiu poñer negro sobre branco os seus pensamentos sobre a historia da súa casa, o que lle contaron e conta.

Así, comezaba unha anterior entrada que nos vimos na obriga de facer desaparecer pois non todo o mundo concorda niso que comentabamos anteriormente de partillar as historias que agochan os nomes das casas. 

Somos respectuosos e queda a historia da veciña no caixón. Mágoa!

Lembramos, nun centro escolar polo Entroido, (non era Friol... aclaramos para evitar suspicacias) que había unha mestra que non quería que o seu alumnado lle fixese copla ningunha. Lémbranse as coplas de Entroido que a rapazada elaboraba no curso correspondente con maior ou menor enxeño e que poñían, como debe ser, o mundo ao revés.

Pois ben a esta profesora respectámoslle o seu mandado e non se lle fixera copla ningunha... 

Pero como, por outra parte o Entroido non é época de prohibicións e censuras, cumprimos escrupulosamente coa negativa da docente e co que esixía a tradición do seguinte xeito:

"Hai unha mestra no cole

que dixo non quere copla

como somos obedientes

a Marga non se lle toca"

E seguimos cos nomes da casas. 

Se collemos  as guías telefónicas elaboradas no Colexio de Friol en diferentes cursos escolares, veremos que son moitos e moitas as casas que manteñen, entre outros, nomes de antigos oficios :"Zarralleiro" "Muiñeiro" "Zapateiro"."Carteiro"... e por suposto Ferreiro.

Non creo se teña que facer esforzo ningún para situar moitas destas casas: En Carballo, en Cotá, en Guimarei, mesmo na capital do concello, en Miraz,... e mesmo tamén hai a súa variante feminina.

Paramos neste nome de casa porque falabamos na outra entrada suprimida dun antepasado dedicado á ferrería e ligabamos esta ocupación ao interese que nas guerras carlistas tiña tales casas por ser recurso para ferrar cabaleirías, amañar ferramentas e mesmo armas de fogo,  polo que supuña de gran importancia para os facciosos ter de man estes centros artesanais.

  

Cando escribiamos aquela acordamos de "A Gavilla" relato publicado por X María Álvarez Blázquez nun pequeno libriño da colección O Moucho,: "A pega rabilonga"no que fala tamén das vicisitudes dun ferrador que vivíu na mesma época que se enfrontaban entre si os apostólicos e os do trágala trágala; paga a pena botarlle unha ollada. 

Xa para rematar lembrar tamén que na literatura popular a presenza do ferreiro é abondosa.

Deixamos aquí como remate aquela copla que di

Non te cases cun ferreiro

que ten moito que lavare

Casate cun mariñeiro 

que vén limpiño do mare

Seguir lendo...

Mulleres do Narla de onte a hoxe

Tempo atrás o grupo de teatro Carballo Vivo representou a montaxe "Mulleres do Narla, cambiemos o conto" , unha análise da presenza da muller nestas terras ao longo da historia. Tomaramos como elementos sobre os que xirar a obra , a lenda da Dona da Torre, a conquista do voto das mulleres na II República, a incorporación do pantalón á vestimenta feminina e o perigoso uso do móbil entre a mocidade como elemento controlador dentro das relacións de parella.

Despois do paso polo concello de Raquel Queizás e Alba Grande, caemos na conta que este caderno tiña moito publicado pero pouco relacionado coas mulleres destas terras. Estabamos en débeda...

A procura de datos, certamente, iniciárono estas titiriteiras e é a partir do recollido por elas do que se nutre esta entrada, con algún apuntamento engadido.

Tiñamos nos arquivos unha noticia publicada na desaparecida "Hoja del lunes" editada pola Asociación da prensa de Lugo, concretamente a do día 2 de decembro de 1963 que falaba da única muller na provincia luguesa presente nunha corporación municipal, tratábase dunha friolesa da que xa falamos por outras lerias aquí, pero que hoxe aparece no primeiro lugar da longa lista de Mulleres do Narla: trátase de Maruja Bóveda Ulloa, mestra que era da escola de nenas por aqueles negros tempiños e que nalgún momento chegou a exercer a dirección do colexio creado anos máis tarde. 

Hoja del lunes 3-XII-1963

  O tratamento da nova na prensa provincial amosa o rancio dunha sociedade que aínda vivía baixo a bota franquista, onde a muller ocupaba o lugar que tiña que ocupar segundo os criterios da Sección Femenina da Primo de Rivera e aquelas que tiña a ben o réxime de permitir participar na vida pública eran tratadas co ton paternalista que daquelas se podía esperar.

Aproveitamos a ocasión tamén para citar unha súa irmá, Amparo que dedicou a súa vida á docencia sendo doutora en psicoloxía educativa pola Universidade de Washington e que publicou unha chea de traballos e traducións.

Pero ao que iamos, descubrimos estes días pasados a presenza de mulleres pioneiras nunha sociedade pechada como podía ser calquera vila ou concello galego dos anos sesenta.

Por un lado, xa falamos noutras ocasións do agradecidos que estabamos cos traballos de costura para as obras de teatro que fixo sempre que o pedidmos, Angelines das Calcetadoras. Hoxe vén aquí por ser a que guiaba por estas terras friolesas o seiscentos do que falamos nunha entrada anterior. primeira muller de toda a contorna en sacar o carné de conducir e ter coche (segundo indicou, xa tiña o vehículo antes de aprobar o carné). Arredor do 1968.

Outra pioneira que queremos mencionar é a Esther de Reción. Tamén sobre  o mesmo ano , sen poder precisar, deciciu mercar en Almacenes San Marcos, na capital, uns pantalóns e converterse así na primeira muller friolesa en engadir a citada prenda ao seu vestiario. 

Cando fixemos a montaxe que antes citabamos, descoñeciamos tal sucedido. Estivemos procurando información pero non falamos con quen debiamos falar. 

Curiosamente no ano 1970 , dúas deputadas francesas, Denisse Cacheux, e Michèle Alliot-Marie presentáronse na Asemblea en París e os conxerxes prohibíronlle o paso, provocando que esta última indicase que se o problema eran os pantalóns , que os sacaban... deixáronas pasar.

Poderíamos seguir citando moitas outras que co seu labor profesional en San Paio: Paquita da Torre; coa súa sabedoría popular: Carmiña da Torre; coa súa afouteza: Concha de Bértolo... foron e van abrindo camiño a futuras xeracións.

Paramos xa para rematar citando unha cociñeira (a da casa Peruchelas) Angelines tamén, e unha lavandeira, polo que din a derradeira que usou a presa dos Grande para lavar a roupa: Evangelina.

Nomes da historia pequena que axudaron co seu día a día a chegar ata onde estamos,    

Notas: non sabemos se a Evanxelina estará nesta fotografía achegada por Carmiña do Grande

A fotografía de Esther de Reción é do Roteiro da memoria

Seguir lendo...

As festas de Santa Isabel (II)

Por razóns a nós alleas, na entrada que no seu momento publicamos relacionada coas festas locais, caeu o enlace á presentación que acompañaba o citado texto. 

Como en datas posteriores fóronse achegando fotografías relacionadas coa Santa Isabel, refixemos a montaxe e publicámola aquí nunha entrada aparte. 

Non temos datas de todas as fotos, o que si sabemos é que como mínimo hainas desde o 1957 ata o 1981 ( a primeira pode ir máis para atrás, non temos certeza) 

O fondo musical está interpretado pola Banda de Valladares. 

Se alguén ten interese nalgunha fotografía dixitalizada en concreto pode dirixirse ao correo do blog ( arriba a dereita hai un enlace) 

De todas formas poñémolo acó terrasdefriol@gmail.com

Seguir lendo...

Dúas feiticeiras

Nun ambiente lúdico coa participación de moitos veciños e veciñas do concello, guiados pola man das dúas feiticeiras encargadas de dirixir o Roteiro, este sábado pola mañá abríronse moitos arquivos da memoria que axudan a entender o devir da comunidade friolesa e que axudan a conforman a pequena historia desta vila.

Despois dos diferentes encontros organizados por Raquel Queizás e Alba Grandes ao longo da semana coa veciñanza do concello, argallaron un percorrido pola localidade que nos permitiu viaxar no tempo cuns chimpos ben artellados que tiveron como colofón unha espectacular actuación de Jesús Fagil e un non menos entretido baile diante da casa Peruchelas lembrando filloas, callos e chipiróns... prrtéritos de moita sona na contorna.

Iniciouse o paseo na praza Andón Cebreiro e nun continuo ir e vir pasamos pola casa das Calcetadoras, o Campo da feira, a casa Terrón, o antigo cine (que tivemos a oportunidade de ver por dentro e escoitar cousas que , para nós descoñecidas, achegadas por Tato), foise ata a presa do Grande, lugar de encontro de lavandeiras e bañistas, para rematar cos xa citados bailes.

Percorrido que tivo a súa parte lendaria, e que ben puidemos ter feito nun seiscentos escoitando historias de mulleres rompedoras que seguen co ánimo e alegria de sempre e tivo tamén a súa parte emotiva como foi contar coa presenza de Maruja de Terrón, sei que afastada da tenda desde hai tempo e que se animou desta a baixar e saudar a comitiva.

Quedan moitas cousas no tinteiro, que seguramente publicarán na páxina do proxecto.

Desde estas páxinas só queda reflectir a satisfacción de ter participado nesta emotiva andada.

Xa para rematar a modo de reflexión dúas cousiñas.

Unha: no  traxecto, algunha persoa de idade comentaba que era unha mágoa que tivese que vir xente de fóra  a sacudir as alfombras da memoria. Sería bo pensar en organizar obradoiros máis ou menos lúdicos para intercambiar lembranzas das que tirar proveito. Non cremos sexa moi complicado. Modelos de actuación hai e houbo, mesmo tempo atrás, no propio concello.

Dúas: xa sabemos que non era o obxecto desta xira, pero non estaría mal desempoar tamén pasaxes (do que xa temos escrito, e moito, neste blog ) da Memoria Histórica local. Hai materia, sábemolo porque non está todo publicado. Sería unha homenaxe merecida a aqueles que coa súa vida, co seu silencio, co cárcere ou co seu exilio axudaron a construír unha sociedade democrática que necesita de pílulas recordatorias para evitar caer nos mesmos erros do pasado.

Hai futuro! 

Neste enlace tedes un monte de fotografías e un relato máis polo miúdo do roteiro

Nota: A segunda fotografía está recollida do muro de facebook de Merce Freire 

Seguir lendo...

Abalando a abeleira

 

Retomamos puntualmente a actividade do blog para dar conta da Xira galega de contadoras de historias que baixo a epígrafe "Cóntame un mundo"  percorren diferentes concellos de Galicia recuperando historias e tradicións, poñendo en valor a trasmisión oral e facendo partícipe a toda a veciñanza (do concello correspondente) na procura, achega e exposición deste traballo colectivo que tenta pór en valor o noso patrimonio inmaterial.

Somos o que nos contan e o que contamos, non hai outra!. E con esta premisa achéganse esta semana a Friol,  Raquel Queizás e Alba Grande

Contadoras, titiriteiras, monicrequeiras, cantareiras, teatreiras... fannos lembrar estas dúas mulleres aquela cantiga popular: 

Sei cantar e sei bailar, 

eu de todo sei facer; 

como son filla dun pobre 

todo me cómpre saber.  

Coa súa arte e paixón polo seu traballo seguro conseguen o obxectivo de abalar as abeleiras para así entrelazar historias e poder facer un bo Roteiro da memoria pola vila friolesa.

Esperamos que a actividade sexa capaz de convocar a veciñanza como xa fixeron noutros concellos galegos estas últimas semanas. Polo interese das que argallan esta Xira seguro que si.

Xa andaron procurando información, removendo arquivos e desempoando memorias, previamente a súa chegada ao concello friolés. Só lles quedan as xuntanzas que seguen un calendario por elas establecido e, como dicimos, remata con ese roteiro que no caso de Friol, desenvolverase este próximo sábado día 22.

Sorte!

E desexar que o próximo vinte e catro sigamos no vinte e tres!.

  

 

Seguir lendo...

Madialeva (II)

O sábado pasado presentouse en Miraz, como xa dixemos, e con gran afluencia de público, a novela gráfica Madialeva de Ana Moreiras. 

O libro recolle diferentes historias locais contadas desde esta parroquia friolesa e nas que aparecen os diferentes personaxes que conforman e conformaban a sociedade tradicional. Así aparecen as figuras de dúas mestras de distinto e distante proceder, caciques, señores, curas, veciñas afoutadas, a emigración, os primeiros pasos de Inditex, a ilusión xerada pola República, o drama da guerra e por último como algo novidoso o empoderamento da muller.

Todo isto que a autora recolle en Miraz reflicten, coas variantes que cada lector teña a ben segundo a súa propia novela persoal, historias que ben puideron suceder en Mondriz (Castro de Rei), Ove (Ribadeo) Ferreira ( Guntín) Palmeira (Ribeira),…ou en calquera outro punto da nosa xeografía.

Coa lectura deste texto, nós lembramos as tardes que, dentro do proxecto Algo máis que pan e queixo, dedicamos á escoita da veciñanza que se xuntaba no local social de Carballo e que debullaba historias, esas pequenas historias que non aparecen nos libros de texto e que conforman o noso ser e estar, e que neste caso quedaron recollidas neste blog.

Animamos á lectura desta novela sobre todo á veciñanza friolesa pois de seguro que nomes e historias, con certo grao de implicación faranse facilmente recoñecibles e, aínda que hai pingas de ficción, permítesenos percorrer e acompañar a xeografía humana da parroquia e do concello e lembrar outras contadas da citada freguesía das que nestas páxinas temos dado conta. 

En hora boa á autora.

En Lugo os exemplares, que nós saibamos, pódense adquirir nas librerías Trama e Totem

Seguir lendo...

Madialeva

O próximo día 4 de xaneiro ás 12 da mañá, no local social de Miraz, terá lugar a presentación da novela gráfica Madialeva, creación de Ana Moreiras que reflicte o rural galego a través das narracións recollidas ao longo do tempo pola veciñanza desta parroquia friolesa. 

A autora, de orixe friolesa, é licenciada en física e actualmente profesora de tecnoloxía dun instituto de Boiro; ten un perfil poliédrico o que a leva a estar implicada en múltiples proxectos tanto educativos coma creativos. Olloboi é un exemplo

Madialeva pretende fixar esas historias cotiás que forman parte da nosa colectividade e que, en definitiva, estruturan a forma de ser e pensar da mesma. Hoxe que se está a crebar o elo da transmisión oral avós-netos, textos como o que se vai presentar este primeiro sábado de xaneiro, son achegas que pretenden que o que se transmitiu de xeración en xeración non quede perdido na memoria da xente de idade.

Como di a propia autora: "O amor pola miña terra e a nosa lingua levoume a emprender esta aventura. Unha especie de chamada de socorro para alertar da grave crise que sufre o noso rural, que está esmorecendo".
Un bo xeito de comezar o ano e, un bo xeito de desexarvos unhas boas festas é animarvos a acompañar á Ana Moreiras no acto de presentación

Seguir lendo...

As mulleres do Narla en Friol

Dada a boa acollida da representación, na Torre de San Paio, da obra "Mulleres do Narla: cambiemos o conto" e que houbo quen que quedou sen poder vela, decidimos facer unha nova representación, nesta ocasión no Centro sociocultural de Friol o próximo domingo día 9 de xuño.
Esperámosvos

Seguir lendo...

Mulleres do Narla: cambiemos o conto

Este venres ás 18.30 horas na Fortaleza de S Paio de Narla da Rede Museística Provincial estrearase a montaxe “Mulleres de Narla: cambiemos o conto”, do grupo de teatro Carballo Vivo. 

Nesta ocasión viaxaremos desde o afastado século XVI - partindo do lendario-- ata os nosos días, tendo como eixo transversal  a vida e pensamentos de diferentes mulleres de diferentes épocas e diferentes sensibilidades que reflicten o que foi e segue a ser unha cosmogonía patriarcal que inundaba e inunda o día a día.

De aí ese desexo que desprende o título e que reflicte a necesidade de deixar esas actitudes paternalistas e posesivas que impiden o pleno desenvolvemento da metade da poboación, tan só por cuestión de xénero.

A obra en clave de humor pretende ser inicio dunha necesaria reflexión colectiva sobre o papel que desenvolveu e desenvolve a muller nunha sociedade tradicional como a nosa, e que esa reflexión sexa motor de inicio que permita aos poucos cambiar o conto.

As risas podemos aseguralas, as reflexións xa son cousa de cadaquén, esperamos xerar algunha incomodidade.

Esperámosvos

Seguir lendo...

7ª Xornadas de interpretación e dinamización do medio rural

Chega maio e canda el chegan as Xornadas de interpretación e dinamización do medio rural organizadas por Carballo Vivo. Desenvólvense, este ano, o 17 e 18 de maio, rematándoas o 1 de xuño.

Dentro destas sétimas xornadas, destaca a homenaxe a Xan de Forcados, na que intervirán Henrique Hervés Saiar e J Antonio Quiroga Díaz, e a presenza de Marcos Pantoja e Concha López Llamas na xornada dedicada ao lobo, que como de costume rematará coa ruta a pé polo monte de Carballo.

Non esquecendo o tema da saúde que este ano versará sobre a educación sexual enfocada cara os pais e nais, subliñamos as actividades a desenvolver o Día das Letras Galegas nas que haberá unha conferencia sobre Antonio Fraguas, ditada por Antonio Prado, acompañado de lecturas do autor realizadas polo alumnado do colexio de Friol e a actuación do grupo Arrincadeira folk.

Mención aparte merece a estrea da obra do grupo de teatro da propia asociación que representará ese mesmo 17 de maio, a obra “Mulleres do Narla: cambiemos o conto”, unha montaxe que non vai deixar indiferente a ninguen.

Esperamos contar coa vosa presenza.

Seguir lendo...