Notas musicais

Concerto da Banda das escolas mancomunadas en Friol

Esta entrada xorde ao sermos coñecedores do concerto que a Banda das escolas mancomunadas de música de Rábade, Outeiro de Rei, Begonte e Friol, desenvolveu o pasado domingo día 7 de abril na praza friolesa de Andón Cebreiro con notable éxito.(As fotografías que acompañan esta entrada foron facilitadas por Melani Coedo).

Solo de trombón

O interese pola creación de bandas de música municipais e mesmo parroquiais no derradeiro terzo do século XIX e primeiro do XX propiciou con seguridade que o concello friolés tentase a creación da "Lira de Friol" banda que deu os seus primeiros pasos en abril de 1936.

O 18 e o 19 dese mes celebráronse unhas festas que serviron de estrea para a citada formación ( no Diario de Galicia "Alborada" de 16 de abril de 1936 dábase cumprida conta das festas organizadas con motivo da constitución da citada Banda).

Polo que intuímos deberon ser os primeiros  pasos e tamén os últimos. Achegábase o golpe de estado franquista, a destitución da corporación municipal impulsora da posta en marcha da agrupación musical e entendemos que non foi posible continuala. (Non atopamos de momento máis referencias á Lira  de Friol, mágoa! 

As bandas de música eran un elemento fundamental nos tempos en que eran de necesaria presenza nas festas co protocolario pasarrúas que iniciaban as mañás festeiras. Pouco a pouco foron desprazadas polas orquestras ( menos numerosas e máis fáciles de desprazar). Resisten algunhas e estanse recuperando e creando outras. Esperemos que esta Banda das escolas de Rábade teña permanencia no tempo o que sería de agradecer para axudar a lle facer fronte a certos tipos de ritmos invasores e invasivos que agriden o bo gusto musical.

Nerea Cobas nunha das súas actuacións na TVG

Por outro lado, nestes últimos meses, Nerea Cobas Loureiro participa como recanteira no concurso Recantos (sección do lonxevo Luar da TVG) e con moito éxito se damos creto ás cualificacións acadadas ata o momento. Se non estamos errados vai en cabeza. Esta antiga e moi boa alumna con orixes na parroquia de Narla está dando que falar coa súa voz, ferramenta básica do citado concurso.

Gran Teatro ( La Voz de Galicia)

Tempo atrás, moito tempo atrás, cando a “Cadena Ser” promovía concursos musicais provinciais para novos talentos da canción, a fins do cincuenta do pasado século, outro friolés “Jesusín” de San Martiño de Condes, concretamente d’As Pardellas, gañaba o “Micrófono de oro” concurso desenvolto na capital lucense no demolido Gran Teatro e auspiciado pola emisora local Radio Lugo.

Jesusín, nome artístico de Jesús Iglesias Torres, era un rapaz de dez anos que bordaba as cancións de Joselito, o seu ídolo, e en xeral calquera canción das chamadas "españolas". Tal foi o éxito acadado que con ocasión da entrega de premios, digamos que como contraprestación ( tan usual naqueles tempos) levárono ata o Goberno Civil onde lles cantou ás fillas do propio gobernador (segundo recolle a prensa provincial).

O triunfo no Micrófono de Oro abría as portas , sobre todo aos gañadores a poder participar en diferentes festivais artísticos que ben a a propia Radio Lugo ou o citado Gran Teatro organizaban con relativa frecuencia.

Seguir lendo...

Alcaldes frioleses do século XX

Casa do concello nos anos 60. Foto de J L Vega,.Arquivo Histórico Provincial de Lugo

O século XX iniciouse con cambios continuos na alcaldía friolesa que xa fora nota característica das corporacións no XIX.

Esta situación de inestabilidade era debida unhas veces a destitucións por parte da autoridade gobernativa, outras a alcaldías accidentais, corporacións bicéfalas (1)... todo, produto dos intereses enfrontados duns e outros que chegaban mesmo a actitudes obstrucionistas, a continuos recursos de alzada que se prolongaban no tempo (2) e á actitude revisionista de cada corporación con respecto ao feito pola anterior (3).

No diario "El Regional" de 3 de novembro de 1901 ( cando xa Jacinto Rodríguez García e a súa corporación fora destituída - outubro dese ano- "por irregularidades na contabilidade municipal" e mesmo "abandono no control da mesma" e ían celebrarse novas eleccións)  publica un solto que exemplifica a situación de enfrontamento na que participan todas as "forzas vivas" do concello con intereses encontrados:

"Nos dicen de Friol que las elecciones municipales se presentan allí muy reñidas. Con tal motivo, varias personas influyentes del distrito recorren las casa de los electores. Esto no tiene nada de particular, pero entre esas personas hay una que ejerce autoridad, la cual amenaza con la mayor persecución a los que él cree sus adversarios.

Confiamos en que dicha autoridad, en vista de esta queja de sus administrados, dejará de ejercer coacción, dedicándose sólo a administrar justicia, que es la misión que en aquel distrito tiene, sin mezclarse en la contienda electoral" 

Por aquelas datas exercía como xuíz municipal Genaro González-Rosón Neira.

Polo que sabemos non só eran os xuíces municipais os que tomaban partido por uns ou outros; secretarios tanto do xulgado como do propio concello, non quedaban atrás, ( algún de xeito prolongado e destacado) sen esquecer, claro está, a opinión dos diferentes párrocos que desde os púlpitos impartían doutrina ( falaremos disto nunha proóxima entrada que temos pendente) 

Neste clima Manuel Carballido Casanova volve ser alcalde, posto que ocupara xa anteriormente; falece exercendo como tal en outubro de 1902.

No ano 1903 é nomeado Ángel Martínez Neira (4) da parroquia de Xiá. Este alcalde é o que permaneceu máis tempo presidindo o concello ata ese momento, redondeando os vinte anos. Casado en segundas nupcias coa mestra Vicenta Puga, promoveu, xunto cos mestres e párrocos, festas da árbore ( ver ligazón). No verán do ano 1923 por motivos de saúde abandona a alcaldía progresivamente, sendo substituído en outubro polo mestre  Celestino Gallego da parroquia de Guldriz, pero por pouco tempo, xa que en 1924 accede á alcaldía José Casanova Cobas. 

Baixo o seu mandato construíuse o edificio do concello: o actual (ver entradas anteriores) o que xerou grande polémica  que acabou co seu cese en xullo de 1928 por parte da autoridade gobernativa.(5)

Vaino substituír Segismundo Grande Varela ( aparece por primeira vez este home que vai asumir posteriormente a primeira alcaldía da ditadura en 1936 xa nos primeiros días do golpe de estado fascista). Nesta primeira andaina estivo no concello desde este 1928 ata o ano 1931. 

En maio dese ano foi reposto como presidente da corporación José Casanova Cobas; pero as augas baixan revoltas Narla abaixo e o 1932 comeza co nomeamento de Domingo Antonio Carballido Casanova en xaneiro ( que tamén exercera anteriormente  de xuíz municipal, cargo que volverá ocupar anos máis tarde), para posteriormente, en febreiro, e por renovación de parte dos concelleiros,  estes novos deciden nomear a Jesús Corral Vigo. 

Durou pouco esta bicefalia, pois no verán volveu coller Casanova Cobas as rendas do concello que xa non abandona ata o seu falecemento en marzo de 1935 (6).

O período que vai desde esa data ata xullo de 1936; o cargo asúmeo José Gonzalez-Rosón Losada.

No tráxico verán do 36 é destituída toda a corporación e expedientada con algunhas sancións gubernativas por parte das autoridades do novo réxime (7).

É o momento en que Segismundo Grande cos parabéns das forzas máis reaccionarias do concello volve á alcaldía; está no cargo ata mediados dos anos cincuenta, falece no 1960 (8) 

Algún dos alcaldes frioleses do século XX

Os anos 1956 e 57 é Enrique Camoiras García o que ocupa a alcaldía (tócalle presidir a inauguración do novo cuartel da Garda Civil -  ver ligazón- ).

Inauguración do Cuartel da G Civil. 1956

En outubro de 1957 nomean alcalde  a Manuel Andón Cebreiro que preside o concello ata o seu falecemento en setembro de 1975. Cremos que non hai ninguén no concello que non lle recoñeza o  grande labor que fixo e a súa bonhomía (ver entradas). Coma homenaxe a praza máis importante do concello leva o seu nome. 

Casa de Manuel Andón na praza citada, hoxe destinada a hotel

 

Vacante a alcaldía, ésta é ocupada polo, naquel momento, director do colexio friolés, Jose María Varela Guerreiro ata o ano 1979 no que se celebran as primeiras eleccións democráticas.

A partir dese momento (abril dese ano) falaremos noutra entrada 

Listado de alcaldes do século XX

Notas 

(1) Exemplo témolo no ano 1932 como xa quedou indicado. 

(2) Os recursos de alzada por parte dos concelleiros destituídos estaban á orde do día. Sinalar que cando o cesamento de Jacinto Rodríguez non só se interpuxo o recurso senón tamén deu orixe a unha pregunta parlamentaria no Congreso por parte do deputado lugués Vázquez de Parga.

(3) As revisións do feito pola anterior corporación era o pan de cada día e enche actas das diferentes sesións municipais nos Boletíns Oficiais da Provincia

(4) Pai de Manuel Martínez Mendoza propietario fundador da Casa de Neira no Campo da Feira do concello e no seu momento xefe local do Movemento e mesmo xuíz municipal e posteriormente de paz.

(5) Dentro das tirapuxas entre os partidarios de Casanova e Grande, relata un comentarista anónimo do noso blog que "na casa de Terrón, no Campo da Feira, aínda se intúe unha pintada feita no 31, que poñía inicialmente: "CASANOVA NO" feita polos partidarios de Segismundo Grande. A pintada, outra noite, foi completada polos partidarios de Casanova que lle engadiron: "...PERDERÁ" modificando completamente o significado inicial da mesma."

(6) Nos anos do 1934 a xullo do 36 actúa con relativa frecuencia como alcalde accidental Manuel Grande Penas , ben por ausencias por enfermidade de Casanova ou por ausencia por atender asuntos na capital de Rosón Losada.

(7) Recomendable a lectura que a Friol dedica  María Jesús Souto Blanco no seu traballo "La represión franquista en la provincia de Lugo (1936-1940)" amén de diferentes entradas sobre ese periodo neste blog.

(8) Sendo alcalde as propias autoridades franquistas de "Abastecimientos y transportes" sancionan a Segas (como era coñecido na vila) con unha multa de 5000 pesetas no ano 1940 por  "compra y transporte clandestino de ganado" El Correo Gallego 31 de xaneiro de 1940.

A sanción só aparece publicada neste xornal santiagués e o certo é que non sabemos como acabou a cousa. 

Seguir lendo...

Cristina Barreiro Abuín, nova doutora

Onte na Facultade de Humanidades, Campus Terra de Lugo, tivo lugar a defensa da tese doutoral  "La huella renacentista en las edificaciones del obispado de Lugo. Autores y obras" por parte de Cristina Barreiro Abuín.

Esta tese na que a autora leva investigando unha década toca de cheo algúns dos edificios emblemáticos do concello friolés. Desde a Torre de S Paio ata a igrexa de Guimarei o civil e o relixioso entrecrúzanse neste extenso traballo.

Como petisco xa leramos o traballo gañador do primeiro premio de investigación de Friol: "A arquitectura renacentista de índole civil e relixiosa en Friol. Posta en valor e dignificación" que alborexaba os inicios do que posteriormente foi este traballo de investigación.

Desde este caderno dixital só quedar felicitar á nova doutora e desexar que canto antes poidamos fincarlle o dente na segura publicación desta tese que sen dúbida ha ser referente para estudos que se poidan desenvolver nun futuro.

Parabéns Cristina!   

Notas

As ilustracións están collidas do muro de facebook de Jesús Rodríguez Rodríguez 

Por outra parte felicitar tanto a J. Antonio Barreiro ( o noso compañeiro de fatigas adolescentes) e Paquita Abuín ( compañeira de múltiples aventuras creativas) como pais da nova doutora.

Seguir lendo...

Friol: alcaldes do s XIX

Selo do Concello 1876

O século XIX marcado polos continuos vaivéns que o zarandearon, entre golpes de estado, pronunciamentos, constitucións de distinto signo, alternancia entre liberais e conservadores, diferentes tipos de sufraxio, continuas modificacións electorais...  ao tempo vai aos poucos deixando atrás o sistema xurisdicional do Antigo Réxime e impoñendo un sistema liberal, cunha clara aposta pola división "formal" dos poderes, non sen os consabidos contratempos e reticencias por parte dos sectores máis conservadores da sociedade decimonónica hispana.

Friol non queda á marxe destas continuas novidades, avances e retrocesos apoiados sempre no vento que soprase de Madrid a través dos delegados ou xefes gubernativos que ocupasen o sillón, en cada momento, na capital provincial.

Na primeira metade do século coa creación no 1833 das provincias, posteriormente a creación dos partidos xudiciais (1834), logo no 1837 coa supresión das xurisdicións e   por último a conseguinte creación duns novos concellos e eliminación das funcións xudiciais das que gozaban con anterioridade os vellos alcaldes impostos pola monarquía (1840), póñense os alicerces para construír a rede municipal que interesaba ao sistema. 

Antiga casa do concello das Terras da Orde (Guntín, Carballo)

Neste contexto polo que atingue a Friol, suprímense os vellos concellos que conformaban estas terras ( Terra da Orde, San Paio de Narla, Friol , S Pedro de Narla e Torredez) que quedaron unificados no concello friolés, o actual poucas variacións sufriu.  

No 1845 xa o concello está conformado polas trinta e dúas parroquias que coñecemos a día de hoxe

A relación de alcaldes que ocuparon a presidencia das primeiras corporacións constitucionais iniciámola no bienio 1844-45. 

De antes non fomos quen de atopar datos, ao igual que hai algún ano do que carecemos de datos documentais que acrediten a presenza dun determinado alcalde.

Lembremos que o 6 de agosto de 1874 o pobo  amotinouse cando se estaba realizando o sorteo da quinta extraordinaria ( mozos para iren ao exército) e queimou os arquivos municipais co que se perdeu unha grande parte dunha boa fonte de información (ver entradas sobre o carlismo)

O que quedou da queima do 1874 

A lista de alcaldes do século XIX é a seguinte

Notas:

Indicar que se observa como hai anos que se solapan os alcaldes e mesmo algún ano como hai un continuo baile de sillóns : as denuncias interpostas polos que perden as eleccións xeran suspensións cautelares que son aproveitadas polos adversarios para ocupar a alcaldía.

Nalgún caso podemos deducir que algún dos ocos pode estar ocupado por algún mandatario ( caso de 1860 por exemplo) que xa estaba e seguiu estando os anos anteriores ou posteriores. Deixamos o ano en branco porque non demos con ningún documento asinado que nos dese pé a ter esa seguridade.

Do único  alcalde que non demos coa parroquia con seguridade é o do bienio 1865, 66 José García   

Seguir lendo...

Tres novas, algún considerando e unha addenda

Hoxe xoves de comadres, sen orde de prelación ningunha, facémonos eco de tres (boas)  novas ás que engadimos uns considerandos e unha addenda como reza o título. 

En primeiro lugar celebrar a esperada proxección do vídeo que resume as actividades de “Cóntame un mundo” realizadas na vila friolesa o pasado mes de xullo, da man de Raquel Queizás e Alba Vales e que tan boa acollida tiveran (ver ligazón).

Poderase ver o próximo sábado dezasete de febreiro no centro sociocultural, aínda sen rematar de dixerir o Entroido e en plena xornada de reflexión ( lembrade que o domingo dezaoito podemos optar por seguir co desmantelamento dos servizos públicos ou non. Somos nós quen decidimos).

En segundo lugar celebrar o traslado da feira para o centro da vila. Aínda que máis ben habería que dicir que a feira volve ao lugar de onde nunca debeu saír. 

Corre a lenda entre a veciñanza que fala que o anterior alcalde gabábase de non facer gasto no comercio local. Nós non sabemos se sería certo, pero se cadra ese desleixo foi o que orixinou o desterro da feira ás aforas da vila, deixando esta orfa dun mercado que animaba ao pobo friolés a achegarse e facer algo de gasto nos locais comerciais (que nestes tempos toda achega é pouca). 

Pois ben, aínda que tardou máis do desexado ( este goberno municipal está na súa terceira lexislatura) e non sabemos se aproveitando a coxuntura electoral, devolven a feira á vila.

O que en tempos foi "feira do catro”, (ver ligazón) que no 2006 pasou a celebrarse o primeiro domingo de mes, e que desde hai máis de dez anos levábase a cabo no Mercado gandeiro volve ao seu. 

Por último unhas palabras para o cocido e posterior corrida do Entroido que se desenvolverá este sábado dez de febreiro. Organizada desde tempo atrás pola asociación Carballo Vivo vai collendo xa ton tradicional. Como todos os anos o punto de encontro é o seu local social ( antiga escola de Carballo). Á actividade está convidada toda a veciñanza, non só @s soci@s. 

Cremos que chegou o momento de propoñer un estudo serio e pormenorizado do vello Entroido friolés. Algunha entrada hai neste blog con información textual e mesmo gráfica tanto do Entroido nalgunha parroquia, como do carnaval vilego. Porén, é necesario recoller, revisar e recuperar toda a información que de seguro as persoas de idade teñen na súa memoria dos Entroidos da súa mocidade, ou da dos seus antepasados. 

Entroido 2006

No colexio friolés en tempos de Pepita Regueiro, Teresa Vila, Ana Núñez, Carlos Veiga,... desenvolvéronse actividades no propio centro co correspondente desfile pola vila. 

Nós mesmos temos participado elaborando unidades didácticas sobre este ciclo festivo onde non faltaba as coplas tan típicas destas festas.

O entroido xa está aquí 

darémoslle volta a todo!

Se quedase algo a dereitas 

dirían que estamos tolos. 

Das coplas do Entroido 2001 

Por non falar dos mecos ( xa tradición) elaborados polo alumnado de 4º da ESO na área de Plástica. 

Devecemos por ver a creación deste ano! 

Meco do Entroido 2007

Pois iso: alguén debería animarse a completar o estudo. 

Dicimos isto porque observamos como en moitos lugares da xeografía galega estase a facer esta recuperación, ben a través dos propios concellos ou pola diferentes asociacións culturais, e pensamos: por que en Friol non ? 

Mercado, Colmeiro

E vai a addenda:

O cartel anunciador do cambio de lugar da feira ( védelo nesta entrada) ) indica “A feira do mes volve ao pobo” 

Ao pobo non pode volver, porque o pobo é a alma máter da feira! Sen el non hai feira! 

Explicámonos: Como temos unha lingua moi rica, pobo en galego é exclusivamente o grupo humano,... de persoas cunhas características propias que o identifican , así falamos (pouco) do xenocidio do pobo palestino, do pobo galego chamado ás urnas, e mesmo podemos falar dun pobo friolés ben guiado. 

Porén se nos queremos referir a unha entidade de poboación, sexa a que sexa, debemos empregar outros substantivos e non trasladar o “pueblo” castelán ao noso “*pobo”.

Así podemos falar da vila de Friol, do concello de Friol, da parroquia de Carballo, da aldea de San Martiño, do barrio da Milagrosa,... Sería máis correcto, entón, que o citado cartel fixese gala de que 

“A feira do mes volve á vila”

Bo Entroido!

Seguir lendo...

Viva Friol !

Ponte romana de Lugo a principios do s XX

O instalarse no Lugo extramuros (que se dicía entón) por parte; dalgúns veciños e veciñas de orixe friolesa que preferían o arrimo da capital ás leiras do seu lugar, era algo frecuente que aínda segue producíndose na actualidade.

No século XIX, unha das entradas á cidade amurallada facíase pola, chamada hoxe, Estrada vella de Santiago que desembocaba na ponte romana; para subir despois ata a Porta de Santiago e entrar no centro histórico.

No barrio da Ponte deberon de asentarse algúns frioleses ( chamounos a atención, no seu momento, como veciños deste barrio vello lugués acudían ao san Benito de Carballo con asiduidade o que nos daba pé para intuír a presenza dalguén de Friol que animase a participar na citada romaría).

Relacionado coa presenza de frioleses no barrio da Ponte e o fielato existente na entrada da ponte romana vai esta entrada.

Antigo fielato nunha das portas da muralla romana de Lugo

Pero que eran os fielatos? 

Os concellos, xa desde moi atrás buscaron o xeito de se financiar a través do cobro de arbitrios, taxas, impostos... que no Antigo Réxime denominábanse alcabalas e que a partir da segunda metade do século XIX (1845) empezaron a chamarse consumos e que eran cobrados nos chamados fielatos que baixo o rimbombante nome de "Estacións sanitaria de abastos" situábanse nas entradas das cidades e vilas a xeito de alfándega e nos que aqueles que traían determinadas mercadorías tiñan que abonar as correspondentes taxas.

Carne, ovos, leite, gando, peixe, viños, aceite, xabón, trigo, panos,.. estaban sometidos a tributo, mentres que outros estaban exentos como era o caso do carbón vexetal e a leña con destino á industria; os cereais, grans e legumes secos, destinados á sementeira; os aceites medicinais e os olorosos obxectos do comercio de perfumaría; tamén os alcoholes e augardentes destinadas ó encabezamento dos viños e á fabricación de licores e bebidas espirituosas...

O nome de fielatos, precisamente provén dos fieis das balanzas que había nas citadas casetas para realizar a pesada dos produtos que traían canda si os que entrar querían na cidade.

Moitos foron os desencontros entre os produtores e os consumeiros ( persoal dos fielatos encargado do control).

Graves foron os enfrontamentos ocorridos en Ourense no ano 1892, ou o máis grave aínda producido no mesmo ano na cidade de Pontevedra.

Episodios de menor entidade eran o pan de cada día: fronte ao interese dos consumeiros por rexistrar as mercadorías entrantes, xurdíu a picaresca daqueles que querían introducir de "matute" os produtos e así evitar o imposto correspondente.

Por suposto isto viuse reflectido na literatura popular do momento: os contos de Avelino Rodríguez Elías recollidos no seu "Contos do turreiro" titulados O estudante matuteiro e A carne de porco (1921); ou coplas como:

"Una señora formal

compró un conejo barato 

y al pasar por el fielato

lo escondió en el delantal”.

Estes fielatos estiveron en plena vixencia ata 1912, ano no que foron abolidos por Canalejas.

De todas formas continuaron coa súa función os anos sesenta (en Lugo encontramos que no ano 1957 "se aprueba adquisición de muebles para las nuevas oficinas del fielato central que está instalado en el Campo de la Feria" sinal de que seguían funcionando).

En resumo: aqueles pequenos edificios alfandegueiros controlaron o paso dos xéneros desde 1845, en tempos de Isabel II, cando se implantou o imposto de consumos dentro da reforma tributaria levada a cabo polo Ministerio de Facenda, ata o comezo da década dos sesenta do século XX.

Feira de san Froilán, 1954

Imos ao gran

A noite do catro de outubro ( reparemos que o día seguinte era o día da feira do san Froilán en Lugo) de 1885, chegaron ao fielato da Ponte Vella catro xinetes da cabalo resistíndose a seren rexistrados polos consumeiros,... co conseguinte balbordo que serviu de chamada á veciñanza próxima.

Os consumeiros víronse ameazados polos gritos e voces que procedían do xentío:  

¡Viva Friol !

Si hubiera otros cuatro como vosotros, 

esos pillos, irían de cabeza al río !

As voces parecían proceder da boca de Rafaela Pacios que xunto co seu home José Lópezforon denunciados polos consumeiros á xustiza local.Ao final o caso quedou en nada por falta de probas inequívocas. (A noticia do xuízo pode lerse nesta ligazón).

Notas:

As ilustracións son

1 Ponte romana dunha colección de postais antigas

2 Collida da rede

3 Fotografía de JL Vega . Arquivo Histórico Provincial de Lugo

Seguir lendo...

Tradición e Tics, sóavos?

Presentación en xullo de 2021

Hoxe a prensa facíase eco dunha nova relacionada co uso das novas tecnoloxías e o seu emparellamento coa tradición oral. Algo ao que non somos alleos e que puxemos en práctica en tempos pretéritos no concello de Friol.

En concreto, e baixo o suxestivo título "Un GPS para guiarse por la tradición popular de Friol: del primer vino de las mujeres a cómo se «parlafeaba»" desenvólvese a noticia que informa dunha nova ferramenta para o móbil que vai permitir paseos pola vila friolesa acompañados pola voz de varias veciñas que participaron no proxecto creado polo servizo Aula de las Artes da Universidade Carlos III de Madrid, co apoio da Fundación Obra Social La Caixa. ( ver ligazón) Está impulsado pola cooperativa Indaga e para aplicalo en Lugo tivo o apoio da Rede Museística provincial. 

Cartel anunciando actividade

Despois de varias charlas, para desempoar a memoria, da veciñanza do concello; faladoiros coordinados por Raquel Morado e Adrián Gallero, comezados a fins de marzo do 2021, o material recollido ( as gravacións) foi presentado en xullo do mesmo ano. 

Hoxe está ao noso dispor na app "Arquitecturas de la memoria"; esta aplicación descárgase de Play store, e unha vez instalada no móbil actívase automaticamente ao chegar a capitalidade friolesa. 

Logo da App

Cremos máis que Interesante a proposta e esperamos teña continuación para xerar roteiros acompañados pola voz da veciñanza completando camiñadas e aproveitando o lecer para non esquecer que temos pasado e que somos o que somos grazas a ese pasado soportado evidentemente pola nosa lingua, unha lingua que permitiu chegar a onde estamos e que debemos defender como ferramenta vehicular e de cultura e deixala en herdanza aos que veñen tras nosa. 

Recollendo información

Este 2023, no centenario da creación do Seminario de Estudos Galegos non sobraría deterse e reflexionar sobre o que está a ocorrer coa nosa lingua e o desleixo que algunhas institucións poñen de manifesto no seu uso e nas súas publicacións... e non hai que ir moi lonxe para velo

Só queda agradecer a Ana Castro Rodríguez o ter completada a información e a  achega das imaxes que ilustran esta entrada.

Seguir lendo...

Segadores da Órrea

Xa hai tempo, no 2018, a Deputación Provincial xunto a Asociación de veciños e veciñas de Santa Comba da Órrea, publicou un pormenorizado traballo sobre a historia das segas en terras castelás, protagonizada pola veciñanza desta parroquia do concello de Riotorto.

O traballo de procura e redacción correu a cargo de Carlos Veiga, ben coñecido en Friol por exercer ao longo de moitos anos a dirección no colexio público.

Ler “Segadores da Órrea en terras de Castela”(unha historia de heroes), sitúanos, sen grandes esforzos de imaxinación, na verdadeira aventura que para os veciños desta parroquia implicaba semellante singradura 

Como complemento ao rigoroso estudo, engade o autor, unha narración que recolle o día a día da aldea,  que debuxa perfectamente as dificultades do campesiñado que se vía abocado a apuntarse ao éxodo castelá para manter a economía da casa. 

Ten un lectura. E non só ten unha lectura; estes meses percorre a xeografía luguesa un documental baseado neste traballo de investigación e que pasado mañá 28 de setembro chega ao centro friolés. 

Parabéns ao autor e á Asociación da Órrea!

Seguir lendo...

De fotos , memorias e desleixos

Pouco despois da santa Isabel vilega, andamos por terras friolesas participando nunha actividade guiada por Alba Vales e Raquel Queizás. No transcurso da visita á vila, manexáronse algunhas fotografías xunto a outros elementos que axudaron a enfiar o percorrido friolés.

Unha das fotografías (a que ilustra esta entrada) xerou un contraste de pareceres dos que intentamos sacar algo en claro pero, dada a diversidade de opinións, non fomos quen de saber dos personaxes retratados pola cámara. 

Evidentemente a instantánea é anterior ao 1975, data de falecemento do afamado alcalde Andón Cebreiro, un dos retratados. O da dereita da foto. No propio paseo, achegouse alguén, non recordamos quen, a Luís do Café ( ao que se colleu en mal momento, ou non, emocionándose todo ao lembrar o pasamento do seu amigo Andón).

Quedou a cousa parada e decidimos botar as redes nas redes. Xa entendedes. Pouco tiramos que non se comentara xa: os dous personaxes pasaran de meras comparsas a ser verdadeiramente eixo dun misterio. 

Un misterio que tratamos de resolver por outras vías: Falamos cunha filla de Ángel Martínez F. de la Vega, coa que temos amigos comúns e nun primeiro intento despois de ela falar co pai e este co Luís do café ( novamente Luís) parecía endereitarse a procura destes nomes sobre os que xiraba o misterio.

A día de hoxe seguimos coas nosas dúbidas. Despois pasaremos a relatar a posible solución ao quen é quen.

De momento queremos facer unha reflexión que vale tanto para o patrimonio inmaterial que nos ocupa como para o máis visible material. 

Había xente de idade na camiñada urbana; queremos dicir que non eramos uns pimpíns sen coñecementos das persoas friolesas de antes; porén non foron capaces de poñernse de acordo e nalgún caso, polo que contaremos a continuación a achegármonos nin de lonxe ao que parece o resultado da procura a día de hoxe ( incerto pero posible). Mesmo chegouse a falar de que un dos retratados era o Celestino Fernández de la Vega...

Queremos facer fincapé con isto, na necesidade imperiosa de actuar desde onde sexa e como sexa sobre o noso patrimonio. A memoria esváese, con ela a vista e o oído, cando non todo xunto. Moitas bibliotecas que están sentadas na casa con gañas de falar quedan con elas e nós sen os seus relatos. Relatos que axudan a entender o que foi Friol.

Qué dicir do patrimonio que vemos esfarelarse ante a pasividade das autoridades elixidas polo pobo friolés. É que non hai fondos? Non sabemos buscalos? 

Estes días polas redes sociais circulan fotografías con pedras caídas -máis- da estrutura do pazo torre de Friol: paradigma do desleixo institucional ( e non falamos só do concello) 

Ata cando?

Sabemos é fácil escribir e menos doado actuar pero para iso están os representantes electos, ou non ?

Ao cabo, ao que iamos. Falemos da fotografía: o personaxe do centro parece que está claramente identificado. Os e as que se atreveron, a opinar coincidiron todos en que se trata de Aurelio Carballal Peteiro, emigrado a Barcelona, con establecementos de xoiería e mesmo con intentos, cando menos de incursións na industria óptica de precisión. Ata aí podemos contar porque despois parece tivo algúns problemas xerados pola inseguridade cidadá. Xa daquelas! e non sabemos moito máis. Si, que eran varios irmáns, e polo que parece, Emilio, coñecido por todo Friol como Amaro, tiña bar na capital do concello e mesmo andaba con un posto polas diferentes festas e feiras da contorna.

Onde si non fomos quen de saber a ciencia certa quen é... foi do terceiro home. Mentres que algúns falan dalgún dos Carricoba, (nada que ver con nós) que tivera casa de roupas ao lado da casa Peruxela; outros , nomeadamente os Férnandez de la Vega e o Luís do Café tíranse máis por Arturo Prado Penas, avogado nacido no 1930 en Friol, fillo de Juan Prado Vázquez e María Penas Brao. Este home faleceu hai cinco anos en Madrid sendo inhumado no cemiterio friolés.

Aproveitemos a Memoria mentres a temos que despois é tarde

Seguir lendo...

As festas de Santa Isabel (II)

Por razóns a nós alleas, na entrada que no seu momento publicamos relacionada coas festas locais, caeu o enlace á presentación que acompañaba o citado texto. 

Como en datas posteriores fóronse achegando fotografías relacionadas coa Santa Isabel, refixemos a montaxe e publicámola aquí nunha entrada aparte. 

Non temos datas de todas as fotos, o que si sabemos é que como mínimo hainas desde o 1957 ata o 1981 ( a primeira pode ir máis para atrás, non temos certeza) 

O fondo musical está interpretado pola Banda de Valladares. 

Se alguén ten interese nalgunha fotografía dixitalizada en concreto pode dirixirse ao correo do blog ( arriba a dereita hai un enlace) 

De todas formas poñémolo acó terrasdefriol@gmail.com

Seguir lendo...

13 de setembro de 1936

Tal día coma hoxe, hai exactamente 82 anos, levábase a cabo nas escolas e, por extensión, na vila friolesa, un acto a semellanza dos que se estaban a realizar en moitos puntos da xeografía española dominada e atemorizada polas forzas sublevadas contra o poder legalmente instituído, no mes de xullo de 1936.

Desbotando a idea que se tentou instalar na maioría silenciosa do municipio de que “aquí non pasou nada” ( en referencia á sublevación franquista e posterior posguerra ) si que pasou, si. Outra cousa foi o interese dos que espallaron a consigna de que Friol, pouco menos, fora unha balsa de aceite nese período.

Das correrías dos falanxistas frioleses queda constancia na memoria da xente de idade que, como no caso de Castrodá (Vilalvite), aseveran que “aquí os falangistas nunca se atreveron a entrar”; do que se pode tirar facilmente a idea de que noutros núcleos si o fixeron,… e con total impunidade (aseveramos nós).  Como exemplo nidio o asasinato do que fora alcalde do concello de Vilasantar ( A Coruña) a mediados de agosto do citado ano 1936; e dicimos total impunidade porque ese falecemento foi inscrito no xulgado friolés como morte producida pola "fuerza pública", cando é ben sabido o oufanos que chegaron á vila despois de teren cometida a vileza, o grupo de fascistas que executaron, na parroquia de Miraz, a este home: Antonio Iglesias Corral.
Curiosamente un dos participantes na cacería e posterior asasinato, presentárase nas eleccións municipais dese ano na lista gañadora da Fronte Popular e fora arrestado xunto cos compañeiros de candidatura nos primeiros días do golpe militar sendo axiña liberado sen cargos).

Pois ben; volvendo ao principio hai que dicir que desde que a sublevación franquista se producira, ao tempo falanxistas e a igrexa iniciaron o que deron en chamar a reposición do crucifixo e da bandeira bicolor nas escolas da España nacional. A idea comeza a desenvolverse en Navarra nos primeiros días de agosto e foise estendendo aos poucos pola España franquista.

A República instaurara unha laicidade e aconfesionalidade na escola que moi pouco gustaba á igrexa e ás forzas máis reaccionarias da vila. Así que o 13 de setembro de 1936, domingo, desenvolveuse un acto que seguindo as pautas establecidas polos golpistas “ consistió en la reposición de la bandera bicolor como enseña de la patria , la unión del clero, ejército y pueblo en fraternal abrazo y la entronización del crucifijo en las escuelas” (El Pueblo Gallego 22/09/1936) no mesmo participaron o párroco, Francisco Varela Seoane, o alcalde, Segismundo Grande,  representantes da Garda Civil, o secretario do concello, Juan Prado e os mestres. 

Na nova non se citan pero de seguro estaban presentes as forzas falanxistas friolesas (se facían acto de presenza en actos doutras localidades de concellos próximos (ver: El Progreso 19 de setembro de 1936), non ían estar presentes no seu!).
Con toda seguridade , quizás non con tanta solemnidade –ou si-- , noutras escolas do municipio ben seguro que se realizaron actos semellantes ao longo dese mes de setembro.

Estes actos tiñan unha carga que transcendía o puramente simbólico para transmitir á sociedade quen tiña o poder e como debía procederse a educar na submisión e aprendizaxe de consignas nacionalcatólicas, ás xeracións vindeiras.

Por casualidade, e cun signo manifestamente oposto, outro 13 de setembro nacía este blog, pero diso falamos nestoutra entrada.

Nota: A fotografía reflicte o acto de reposición dos que falamos pero non pertence a Friol senón que é da localidade de Fresneda de la Sierra (Burgos) obtida da páxina Fresneda y los fresnedinos

Seguir lendo...

Homenaxe a Celestino Fernández de la Vega

Na tarde de onte e dentro das Xornadas que Carballo Vivo desenvolve por sexto ano consecutivo, tivemos a sorte de escoitar a Ramón López Vázquez e María Xesús Vázquez Lobeiras, verdadeiros coñecedores da vida e obra de Celestino Fernández de la Vega (CVF); a isto engadir o luxo de contar coa participación da viúva Mª Luisa Maceda e o fillo do filósofo Alberto Fernández de la Vega.

O que iniciou sendo unha merecida homenaxe ao pensador friolés, ao pouco converteuse en plataforma vindicativa da súa figura e proxección, no só no concello senón no ámbito galego.

Despois de realizar un pormenorizado paseo pola vida e obra do Cilistro e lembrar  (Concha Blanco) anteriores iniciativas que tentaban recuperar a memoria de CFV no seu concello natal, iniciativas fracasadas polo desinterese dos mandatarios municipais do momento, fíxose un chamamento para tratar de que CFV teña o recoñecemento que merece.

Así, por un lado saíuse coa idea clara de promover a candidatura para o Día das Letras Galegas ( lembrar que no 2014 quedou fóra por un só voto) e pola outra seguir vindicando un espazo público ou local municipal que leve o seu nome e visibilice a súa importancia. 

A todo isto habería que lle engadir a proposta de creación de grupos de traballo que poñan en valor a importancia deste galeguista e europeísta do que tivemos a sorte de que fose nado en Friol.

Agora só queda pór en marcha todas as iniciativas que quedaron perfiladas.

A traballar !

Seguir lendo...

Se calo, revento (sic)

Lois Carré Alvarellos (1898-1965), fillo de Uxío Carré Aldao, fixo ao longo da súa vida unha máis que interesenate recolleita de romances, lendas e contos da tradición oral galega.

No ano 1968 publicouse polo Museo da Etnografía e Historia da Junta Distrital do Porto, o seu libro Contos populares da Galiza no que aparecen un monte de historias recollidas polo autor nas súas viaxes pola nosa terra.

Nesta recompilación aparecen tres relatos recollidos no noso concello:

Un co título de "Téñenche unha areíña de sal de máis"-pax 237- dentro do capítulo dedicado aos contos de curas, outro titulado "As fabas"-pax 405- dentro do capítulo dos contos porcos, irreverentes e ouscenos, e o que nós publicamos aquí -pax 167-: "Se calo, revento".

Reproducimos o texto tal como foi publicado, respectando a grafía empregada polo autor: 

"Ela era unha rapaza que tiña un mozo que lle non querían na casa; o seu pai lle non deixaba tunar, e tampouco podía ir â misa a non ser cando a levaba de par a nai; os domingos, as mozas do seu tempo adivertíanse no turreiro, e, ela, miña xoya !, estábase na casiña como as vellas. Pra poder sair un pouco, xuraba e perxuraba que lle non daría lado ao mozo, e se a nai quería de deixala ire, o pai, terne que terne, seguía a negal-o consentemento.

Un día, foi tanta a teimosía da rapaza, que a nai en cabo deixouna ir vel-o baile do turreiro, mas impoñéndolle como condizón que non había falar cô mozo, e pra se asegurare de cómo o non facía, pois de vela, o pai íâ escadullar,fíxolle levar a unha irmán pequecha que había dicir canto vise.

Foise a rapaza, e de chegando onda mozarría , viu decontado o rapaz a lle facel-as veiras; ela botábao fora, mas, dicíalle ele tan lindas cousas, que cando a irmanciña a lle turrar pol-a saia lembráballe o que a nai dixera na casa, tirou unha perra que levaba no peto do mandil, e díxolle â pequena: 

--Toma, e cala ; ti lle non dirás cousa â madre , non si?. Si ês boa, heiche dar máis.

A cativa atolecía coa súa perra no peto, cantas cousas podía ela mercar… 

E, a moza, falou canto quixo cô seu rapaz, e ainda botou unhas xeiriñas no baile. Ao chegal-a noite, cando na casa perguntoulle a nai:

--Tí non falarías cô rapaz?

A moza moi perena asegurou que non ,e como se estrevera no seu falar a dicir como a irmanciña podía de o revorar así, baise a pequena e volvéndolle a perra berroulle alritada:

--Toma, garda a tua perra, que eu se calo revento"

Seguir lendo...

Jesús Rodríguez: Unha homenaxe merecida

Hoxe pola tarde no Centro de Convivencia Maruxa Mallo de Lugo, tivo lugar o acto no que se levou a cabo o nomeamento de Suso Rodríguez como colexiado de honra do Colexio de Educadoras e Educadores Sociais de Galicia, Ceesga.

Nun acto público presidido polos colexiados de honra da citada organización, Ana Iglesias, Xosé M. Cid e Mariló Candedo,  foille entregada a acreditación de tan merecido premio.
Cremos que non é necesario abondar na cantidade de proxectos, nin citar as múltiples responsabilidades asumidas tanto no eido profesional como social por parte deste chairego de Cabreiros, con vinculación afectiva ( e non só) con estas terras friolesas.

Falar da  Facultade de Ciencias de Educación, de Nova Escola Galega, da Revista Galega de Educación, da Asociación de Veciños de  Cabreiros (Xermade), e desde a súa creación na que tivo parte activa, de Carballo Vivo,... é falar de Suso; dunha persoa chea de ideas, de actividade, puro dinamismo, cheo dunha desbordante paixón que contaxia  por todo aquilo que propón e que considera importante no seu compromiso de facer País.

Dicíase na presentación do acto que era quen de enredarse en calquera silveira pedagóxica, e seguro que é certo, pero como ben quedou demostrado no resto do emotivo acto, este interese pedagóxico transcende ata o social e fai que sexa un verdadeiro e entusiasta activista da ruralidade.
O seu dinamismo e as súas inquedanzas que hoxe foron motivo de agasallo serán, non o dubidamos, motor para continuar cun camiño iniciado hai moito tempo.

Os nosos parabéns!

Seguir lendo...

Carnaval en Friol

Rematado o ciclo festivo de  Entroido aproveitamos  para completar a entrada anterior relacionada coas actividades da Sociedade Sport-Club de Friol por un lado, e, polo outro, render o tributo anual que este blog se autoimpuxo coa publicación da fotografía do meco deseñado e producido polo Departamento de Plástica e o alumnado de 3º e 4º de ESO do colexio de Friol.

Achegamos aquí a nova publicada no xornal El Progreso no ano 1933 que dá conta da celebración o martes de Entroido do baile de Carnaval que a partir das cinco da tarde ( como mudaron os costumes horarios) tivo lugar no "Salón de Fiestas" que segundo a crónica estaba completamente abarrotado e "adornado esmeradamente"

A sociedade, que previamente "había adquirido varios regalos" para premiar a "las parejas de máscaras mejor ataviadas", formou un xurado para a concesión dos  premios, composto este por "dos socios, dos señoras y el presidente".

Os premios foron gañados polas parellas formadas por "don José Bóveda y la Srta Carmucha Morandeira y don José Carballal con su hermana Maruja, los que se presentaron delicadamente vestidos". Para contentar ao resto da concorrencia repartíronse tamén "diversos premios entre las señoritas asistentes".

Puro carnaval vilego e fina descrición que transcribimos entre comiñas para ser fieis transmisores do que a nova achega.

Seguir lendo...

O Sport Club de Friol (II)

Aproveitando a fotografía dunha formación do equipo de fútbol da sociedade Sport-Club de Friol da que xa falamos noutra entrada, engadimos novos datos sobre a mesma. 

Se ben é certo que é o ano 1933 a data de autorización e posta en marcha oficial desta sociedade, hai que dicir que os primeiros pasos-- que están documentado grazas a Higinio.M.F.V-- déronse con anterioridade. De feito hai constancia da realización de diferentes asembleas nos veráns de 1930 e 1931 e en novembro de 1932; precisamente esta última tiña como obxecto --entre outros-- o de elaborar o proxecto de regulamento da sociedade para a súa posterior inscrición no rexistro provincial.

Destes primeiros anos temos noticias da celebración de enfrontamentos futbolísticos entre o equipo de Friol cos de outras localidades da provincia: co equipo Cultura F.C. de Taboada, e o C. F. de Baamonde no verán do ano 1930. Á confrontación deportiva engadíaselle a participación nas actividades festivas coas que coincidían os citados encontros. nas que non faltaban nin ágapes nin bailes, polo que se organizaban verdadeiras excursións festivas acompañando aos equipos. Hai que lembrar o perfil deportivo e cultural que tiñan a maioría deste tipo de sociedades que agromaron por toda Galicia no primeiro terzo do século XX (o libro  "Historia social do deporte en Galicia- 1850-1920" de Andrés Domínguez Almansa é unha máis que recomendable lectura para comprender en profundidade todo o relacionado coa práctica deportiva destes anos en Galicia)  

Xa por estas datas a sociedade friolesa contaba cun campo adaptado para a práctica do fútbol na Reigosa. De feito nas festas da Santa Isabel do ano 1931 (19 de xullo) celebrouse un partido contra o equipo de fútbol de Chantada, que serviu para inaugurar o campo deportivo ( nunha asemblea posterior a directiva do Sport-Club pon en coñecemento aos seus asociados dos actos vandálicos que sufriu o citado campo de Deportes ao que lle foron cortados a maioría das oitenta e catro moreiras plantadas pola sociedade no recinto).

A fotografía non sabemos exactamente cando foi tomada, pero inclinámonos a pensar que é bastante probable fose feita ese día polo simbólico do acto -- pero é unha mera conxectura que non podemos, de momento, acreditar ao cen por cen--

O partido celebrado na Reigosa contou coa aliñación inicial seguinte por parte do Sport-Club: Antonio López Díaz, Ángel Bóveda, Manolo Rodríguez, José Bóveda, Francisco Rodríguez, José Fernández, Celestino Fernández de la Vega ( con camisola branca), Luis Méndez, Manolo López Díaz, José Carballal e Santiago López   

Seguir lendo...