A toponimia da parroquia de Santa María de Carlín

Xa estamos rematando o percorrido toponímico iniciado cos comezos deste blog. Hoxe tócalle á parroquia de Santa María de Carlín que na actualidade (segundo datos do INE do 2015) ten 46 habitantes de dereito.No ano 2000 as mesmas fontes rexistraban a 74 habitantes. O descenso é claro, pero imos ao noso.

Do nome que leva a parroquia escribimos xa hai tempo ao falarmos da romaría do Ermo e da igrexa parroquial

De Argá de Arriba e de Argá de Abaixo falamos tamén outrora nestoutra entrada.

A Cabana, topónimo que coincide con outro existente na parroquia de Nodar, ten a súa orixe na latina 'capanna' choza.

A Pena do Muíño referente nidio ao latín  "penna" e "molinum" que non necesita aclaración. 

Taín  é un topónimo non moi frecuente (atopámolo nos concellos ourensáns de Coles e Allariz e nos pontevedreses da Cañiza e Lalín); seguindo  a N. Ares Vázquez tería a súa orixe nunha "Uilla Tagini"  ( Taginus/i sería un antropónimo celta derivado de  tagus “río , charca, lodo". No século XIII xa hai referencia a este lugar nos Tombos do Mosteiro de Sobrado "Dominicus Iohannis clericus de Sancti Mammetis ts., Petrus Petri de Taim ts., Iohannes de Sancti ts., Dominicus qui notuit."

Indicar só como curiosidade o feito de que en Carlín, no Ermo celébrase todos os 25 de marzo unha romaría da que xa falamos e casual ou non tan casualmente nesa data na mitoloxía céltica celébrase a festa da Deusa Nai, Cailleach, Caléac ou "Gyre-Carlin"( ollo paroxítona-grave-); curioso!; pero máis aínda se temos en conta que esta Deusa Nai está caracterizada como unha muller vella e sapientísima, con grande forza e múltiples poderes,( o prototipo de moura ou bruxa do noso lendario) capaz de levar na súa cabeza grandes penas e proferir terribles ameazas. Non vos soa á lenda das próximas Pena Bicuda ou Pena Castrexa ?

Pero aínda hai máis, falamos tamén nesta entrada do lugar de Taín e lembramos a orixe céltica que propón don Nicandro Ares: nas frías terras de Escocia atopámonos con outro Tain, aínda que tamén aquí como palabra grave..

Non deixan de ser casualidades pero o que si é certo é, que na actualidade, hai estudosos que están reformulando a orixe de moitos topónimos da nosa xeografía galega  --entre eles o noso autor de cabeceira Cabeza Quiles, atopando moitas máis referencias etimolóxicas ao mundo céltico das que os estudos clásicos de toponimia acreditaban ata o momento.

Seguir lendo...

A romaría de Carlín na TVG

No programa Actualizad@s da TVG e baixo o título "Romeiros somos", aparece entre outras romarías, a da Virxe do Ermo , da parroquia de Carlín, da que xa temos falado noutras ocasións.
A Produtora Faro, encargada do programa, púxose en contacto con nós para a gravación da reportaxe e servímoslle de ponte de enlace cos encargados da mesma. Aquí deixamos un vídeo coa parte dedicada especificamente á Romaría de Carlín.
Agradecer á Produtora a xentileza de facérmonos chegar o dvd do programa emitido non hai dous meses na citada cadea televisiva.

Seguir lendo...

Máis novas sobre a romaría do Ermo

Este venres, celébrase na parroquia de Carlín,a romaría da Virxe do Ermo, da que xa demos conta en anteriores entradas.

Este ano incorporamos por unha banda unha nova que descoñeciamos, e pola outra un romance que recollemos do libro de J. A. Fidalgo Santamarina: Antropología de una parroquia rural.

Segundo temos contrastado polas informacións aparecidas no diario "El Progreso",no ano 1943, nos albores da postguerra, a romaría trasladouse da súa data tradicional -25 de marzo- ao 1º de maio. A época histórica do cambio dá pé para elucubracións varias, pero como descoñecemos as verdadeiras razóns e aí quedamos.

Non debeu ser ben acollida a decisión, pois no ano 1953, recupera a romaría a súa data habitual,mantendo o 25 de marzo - a Encarnación da Virxe-- o día da festa. Deixamos constancia gráfica dos recortes do citado diario como testemuña do que aquí comentamos.

En canto ao romance recollido por Santamarina transcribímolo tal como aparece no seu traballo:

Leva por título "A tradición da Virxe do Ermo":

Toda a xente da terriña

conoce a Virxen do Ermo

todos, enfermos e sanos,

pequenos, mozos e vellos.

Todos lle rezan devotos

todos lle cantan contentos

e hasta van á procesión

como viñan noutros tempos.

Cando iban a Compostela

e pasaban polo Ermo

alí todos acampaban

nun hospital que fixeron

donde ahora está a capilla

do Santuario do Ermo.

Esta Virxen era norte

daqueles santos romeiros

que o tino dela a Santiago

chegaban desde moi lexos.

Eles sabían que a Virxen,

era "salud dos enfermos"

por eso aquel Hospital

baixo os seus ollos puxeron.

A devoción foi tan grande

que aqueles pobres enfermos

convertiron o Hospital

nun famoso monasterio.

Inda agora os vellos contan

tradicións dos seus abuelos

acerca deste santuario

que merece moito credo.

Unha delas é que a Virxe

un día baixou do Ceo

cando xa no'había nada

daquel vello monasterio.

E indicou que se fixesen

naqueles vellos cimentos

unha capilla adicada

á Madre de Dios do Ceo.

Tamén din que alí había

un olmo tan alto e dreito

que á vista del camiñaban

peregrinos de moi lexos.

Pero o árbol veu á terra

anque non conviña eso

non saben si o cortaron

ou caeu por propio peso.

O feito foi que ao caer

chegou coa punta moi lexos

e unha hermosa cruz de plata

de señal alí puxeron.

Quíxoa roubar un ladrón

que non tiña moito medo

e unha noite de luar

alí se achegou moi ledo.

Colleu a cruz do seu sitio

con moitísimo atrevemento

pensou que ninguén o vía

pero veono Dios do Ceo.

Ó pasar polas Tabarcas

que non dalí están moi lexos

aquel ladrón tan valente

de repente quedou cego.

Reconoceu o delito

demandou perdón do Ceo

e guiado de rodillas

devolveo a cruz ó Ermo.

En señal desto hoxe chaman

"agro de cruz" un terreo

donde estaba posta a Cruz

e así parece ser certo.

E por hoxe, peregrinos

xa nos damos por contentos

anque non digamos máis

que ese pouco que dixemos.

Porque inda vou empezar

os estudios moi en serio

acerca da historia enteira

do Santuario do Ermo

vinde pelegrino, vinde

vinde devotos romeiros

vinde ofrecer oracións

á Virxe santa do ERmo.

A que deu fortuna ós sanos

conxolou ós aflixidos

e curou enfermedades

que nn contaban remedio.

ela salvou moitas vidas

dos que se lle ofreceron

desde os frentes de batalla

e de casas máis adentro.

Ela garda os nosos campos

cando nós o merecemos

das xeadas e pedriscos

dos malos vraus e invernos.

Tamén coida as nosas reses

de peste e malos sucesos

das malignas epidemias

e doutros males anexos.

Pero sana máis as almas

que é do que máis padecemos

mentras somos deste mundo

que está do ceo tan lexos.

vállanos esta Señora

que tanto ben leva feito

a todos que en corpo e alma

sempre a ela se ofreceron

Seguir lendo...

Canción das mozas de Carlín.

Nesta ocasión recuperamos esta cantiga da man de J. Antonio Fidalgo Santamarina no seu libro xa citado "Antropología de una parroquia rural". O propio Fidalgo Santamarina comenta como o propio trasmonteño compoñedor desta cantiga non tivo reparo algún en citar na composición ás súas coñecidas das que dá boa serie de detalles para seren identificadas.Digamos que a rivalidade, a falta de resposta concesiva ou simplemente ese machismo inveterado plurisecular que aínda hoxe percorre as veas dun amplo sector da nosa comunidade, dá orixe a unha composición que seguro tivo éxito no seu momento entre a rapazada da parroquia. Estas cantigas son socioloxía pura, etnografía no seu estado máis ancestral. Queda moito camiño que percorrer.Nós só incorporamos estas composicións como referente cultural que definen o perfil dunha terra que é a nosa. Di así:

Imos dar principio á historia
das rapazas de Carlín
o día que se inventou
houbo gaita e mais violín.
Subindo pola Devesa
e chegando a cas Mingacho
atopamos tres rapazas
que xa che fan un bo fato.
Empecemos pola Carme
porque ela é a maior
antes era a máis formal
agora xa é a peor
Falemos xa da irmá
que lle chaman Anxelita
é un pouquiño máis alta
por ter pernas de cabrita
Xa chegamos á máis nova
chamada Presentación
ten unha lingua tan longa
que atesta a un batallón
Imos, seguindo coa historia,
na casa do Morandeira
alí hai tres rapaciñas
que as tres fan boa feira.
Falaremos da máis vella
que é o sargento da tropa
nunca quere o viño en vaso,
haillo que servir en copa.
Seguiremos coa súa irmá
a que foi cortar o pelo
por crer que ao telo cortado
íase casar máis cedo.
Falaremos doutra irmá
que lle chaman Asunción
se lle falaran os mozos
ela non diría que non.
Vamos seguindo coa historia
ata a casa do Castelo
alí hai unha Perfecta
que lle compraron un velo.
Seguimon con esta historia
a falar da cas da Igrexa
alí hai unha rapaza
que parece unha marquesa;
eu, de noxo non a quero
comendo comigo á mesa.
Aquí termina esta historia
das rapazas de Carlín
o día que se inventou
houbo gaita e mais violín.

Seguir lendo...

O retablo maior de Santa María de Carlín.

O retablo hoxe está desprazado da súa 'ubicación' orixinal: detrás do altar maior. Cando se decide restauralo é cando se descobren as pinturas da ábsida, polo que hoxe ocupa o muro norte da nave. Estilisticamente, o retablo de Santa María de Carlín, encádrase no primeiro terzo do S.XVIII, polo tanto anterior ó retablo da ermida analizado na anterior entrada. Jaime Delgado ("La iglesia de Carlín (Friol) y su interés histórico y arqueológico", Lucensia, Vol. 18, nº 37, 2008) di que é de mediados do S. XVIII. Non sabemos en que funda esta precisión, aínda que podería ser: as pautas estilísticas son pistas, non necesariamente normas, e, especialmente nas zonas rurais, as novidades implantábanse con máis lentitude. Para nós, e a falta de apoio documental, é máis ben do 1º terzo. Segue as formas difundidas polo círculo de Domingo de Andrade: columnas salomónicas de tres voltas e media, decoradas con motivos eucarísticos, como pámpanos e acios de uvas, que neste caso presentan a particularidade de estar sendo petiscadas por pombas (detalle tamén presente noutros retablos galegos coetáneos).
Os retablos desta época e que seguen a pauta de Andrade, caracterízanse polo escaso movemento en planta (o dinamismo espacial irase impoñendo a partir do 2º terzo do S.XVIII) e por un aspecto máis unitario do conxunto. (Sobre a evolución do retablo galego véxase Dolores Villaverde Solar: "La evolución del retablo barroco en Galicia". Universidade de A Coruña).
O aspecto festivo da arte litúrxica barroca reflíctese nesa viva policromía de dourados, vermellos, azuis e verdes. O retablo está dividido en tres rúas con fornelas: a fornela esquerda acolle as figuras de San Xosé e o Neno; a dereita debeu perder as imaxes; e a central acolle a Virxe do Rosario (na fotografía, con manto vermello, en espera de ser sacada en procesión).
O entaboamento presenta roturas que non chegan a quebrar o aspecto unitario do retablo. O ático remata con dúas volutas que enlazan co corpo central. Este ten forma de 'templete' e remate superior en frontón. O panel central presenta un traballo cromático que parece imitar un xaspeado con vetas verdes e grises, recurso habitual para dar aparencia de riqueza.
O repertorio ornamental segue, unha vez máis, o que Andrade difundiu desde Santiago: sartas vexetais e froitas (carnosas peras douradas), grandes follas e flores douradas, volutas enroscadas, xogos de curvas e contracurvas nos extremos laterais....
O retablo aséntase sobre unha predela que se abre no centro para albergar o sagrario-expositor, rompendo a horizontalidade da base ó prolongarse cara abaixo. Desta forma conséguese dar protagonismo a este elemento. O decoro na arte eclesiástica recomendaba situar a eucaristía no lugar máis digno e excelente, ser destacado cunha elaborada decoración e pechado sólidamente. (Sobre os sagrarios-expositores: Dolores Villaverde Solar, "La eucaristía en el arte gallego: los sagrarios-expositores". Universidade de A Coruña).
Para privilexiar a atención do espectador no sagrario, este aséntase sobre unha base propia e ondulada, e adopta a forma dun pequeno 'templete' autónomo. Os dourados están omnipresentes. A custodia tallada na porta ten forma de sol radiante, e aparece acubillada baixo un arco ricamente decorado. O conxunto flanquéase con dúas columnas salomónicas e remata nun ático ondulado.
En canto a imaxinaría, só nos queda falar da imaxe de San Xosé e o Neno (sobre a Virxe xa publicamos). Di Jaime Delgado que probablemente "es anterior al retablo". Non sabemos en que se apoia, porque a nós parécenos da mesma época, de feito ten a mesma paleta cromática (os ocres, azuis e vermellos son idénticos ós do retablo, e case diríamos que foi pintado polo mesmo artífice). É certo que San Xosé e o Neno seguen a iconografía consagrada por Gregorio Fernández (S.XVII), como santo protector e guía do Neno Xesús, pero tamén é certo que esta iconografía mantense ata ben entrado o S. XVIII.
Antes de Gregorio Fernández, San Xosé era representado raras veces e como ancián, seguindo a tradición das Sagradas Escrituras e salvagardando os receos dos teólogos en presentar un matrimonio virxinal. Pero a partir do Barroco, San Xosé adquire protagonismo e faise máis novo. O San Xosé de Carlín responde a este tipo. Ten unha actitude de protección cara ó Neno, a quen estende a súa man. Os dous rostros mostran un xesto amable típico do S.XVIII, como tamén son típicos da época os minuciosos bucles do cabelo e os matices rosados das meixelas. San Xosé sostén un báculo, en alusión á vara que florece no Templo cando é elixido como esposo de María. Case sempre, as flores representadas son lirios, símbolo de pureza e virxindade, pero neste caso figura unha flor única no extremo superior.
Como é habitual na arte rural, non temos constancia de quen foi o autor (ou autores). Os documentos de encargo e execución de obras son unha rareza nestas pequenas igrexas parroquiais.

Seguir lendo...

Novos aportes artísticos: a ermida de Carlín.

Hoxe é festa en Carlín: Santa María do Ermo, romaría da que xa falamos. Aproveitamos a data para completar algúns aspectos que no seu día quedaron no tinteiro.

A ermida de Carlín, de pequenas dimensións, é de planta única e rectangular. Aínda que irregular, a cantaría é de calidade. A cuberta é a dúas augas, lousada no exterior e de madeira no interior. Foi restaurada tras ser danada pola caída dun enorme castiñeiro en marzo do ano 2005. Na fábrica pódense percibir marcas de canteiro. A porta ten un arco de medio punto con enormes doelas ben traballadas. Carece de xambas, polo que o arco descansa directamente sobre o muro. Este tipo de portas foron características do Renacemento, se ben é moi probable que a obra sexa do S.XVII (ou XVIII).

O máis salientable é o retablo. Este ten unha rúa única con fornela central, destinada a albergar a imaxe da Virxe do Ermo (na fotografía non aparece porque espera ser sacada en procesión). As características do retablo son típicas do S.XVIII (barroco moi tardío). Está policromado con vivas cores (predominio de vermellos, azuis e dourados). Jaime Delgado ("La iglesia de Carlín (Friol) y su interés histórico y arqueológico", Lucensia, Vol. 18, nº 37, 2008) di que o retablo ten reminiscencias renacentistas, "pero ya recargadas de un incipiente barroco". A nós parécenos unha apreciación errónea e baseada na "falsa pista" das doelas do arco de entrada á ermida (partiu do Renacemento como horizonte). Explicámonos:

No retablo aparecen elementos decorativos propios dun barroco moi tardío, como os estípites (soportes coa base máis estreita e que suxiren inestabilidade), que en Galicia non se popularizan ata ben avanzado o 1º terzo do S.XVIII (máis ben 2º terzo). O retablo aséntase sobre unha predela decorada con carnosos motivos vexetais e cunha cabeza de anxo no centro. Os minuciosos rizos da cabeleira rubia do anxo, e a decoración de rocallas que flanquean a cabeza, permítenos atinar máis na datación, pois as rocallas son típicas do rococó (polo tanto, a partir do 2º terzo do S.XVIII).

A rocalla tamén percorre os estípites que flanquean a fornela, que á súa vez, decórase con pequenas estrelas douradas. Este tipo de ornamentos minuciosos son típicos do rococó. A fornela remata nun arco ondulado flanqueado no exterior por dúas cabezas de anxos con ás, de factura semellante ó do anxo inferior.

Os remates laterais resólvense con dous estípites de maior tamaño que os centrais, con profusa decoración de rocalla, placas no terzo inferior (escola de Simón Rodríguez, e polo tanto S.XVIII) e capitel composto. A policromía do estípite esquerdo parece imitar os veteados dun mármore rosáceo. Nos extremos laterais, a decoración complétase con xogos de curvas e contracurvas, motivos vexetais, e de novo, rocallas.

A arquitrabe que coroa o retablo presenta roturas, con avances e retrocesos que introducen movemento en planta e efectos de claroscuros, recurso típico da arquitectura barroca (non esquezamos a pegada de Casas e Novoa en Lugo). A rúa central remata cunha cartela enmarcada por dúas aletas curvas que serven de unión a unha pequena cornixa superior sobre a que se asenta unha venera flanqueada por rocallas.

Resumindo: o retablo segue a tradición dos grandes retablistas galegos barrocos, de gran decorativismo, grandilocuencia e dinamismo. Para nós a datación non alberga dúbidas (S. XVIII moi avanzado), co cal matizamos (e cuestionamos) a datación da única publicación ata o momento do retablo, que é a de Jaime Delgado.

Seguir lendo...

Igrexa de Santa María de Carlín

A igrexa parroquial de Carlín ten as súas orixes no primeiro terzo do S.XIII, nunha época de transición entre o románico e o gótico. Foi sometida a unha profunda reforma no ano 1883 que modificou por completo o seu aspecto externo.

A fachada é moi sinxela e de corte plano, seguindo os canons estéticos do Neoclasicismo. A porta está enmarcada por un lintel cunha inscrición alusiva á reforma (AÑO 1883____________SE HIZO SIENDO CURA D ANTONIO DEVESA YGLESIAS). Sobre a porta ábrese unha ventá rectangular enmarcada por molduras pétreas. Dúas aletas curvas coroadas por pináculos de bóla e rematadas en pequenas volutas, serven de transición para a espadaña. Esta aséntase sobre unha cornixa e está formada por dous arcos de medio punto. O remate superior resólvese cun arco decorativo e tres pináculos con bóla.

O interior da igrexa tamén foi reformado, pois elevouse a altura dos muros da ábsida para igualalos cos da nave. Con todo, son facilmente observables as partes máis antigas. Así o vemos na ventá seteira da ábsida, de trazos tardorrománicos, ou nunha segunda ventá no muro sur. Tamén no muro sur ábrese unha porta lixeiramente apuntada propia dun gótico incipiente.
Desta época é tamén o arco triunfal apuntado que se alza sobre impostas. As pinturas da ábsida foron xa comentadas nunha entrada anterior.
A porta principal da fachada presenta no seu interior un arco de medio punto que se apoia sobre pezas que parecen reutilizadas de basas de columnas. Segundo J. Delgado Gómez (La iglesia de Carlín y su interés histórico y arqueológico. Lvcensia, vol. 18, nº37, 2008), as doelas deste arco deben ser as orixinais do primitivo arco exterior apuntado.

Seguir lendo...

As pinturas murais de Carlín

As condicións climatolóxicas de Galicia dificultan a conservación do patrimonio da pintura mural, se ben, co devir dos tempos vanse sumando exemplos que ata agora permanecían descoñecidos por estar ocultos baixo a cal ou detrás de retablos. A estes exemplos súmanse os murais da igrexa de Carlín, descubertos cando se decide a restauración do retablo maior que ocultaba ditas pinturas. Ó mesmo tempo, deixaba ó descuberto unha ventá seteira de trazos románicos. A técnica empregada nestes murais era o fresco, consistente nunha aplicación rápida das cores sobre un revocado aínda húmido. A paleta cromática é moi sobria, pois compúñase de pigmentos procedentes de terras naturais e substancias de orixe mineral, como o branco de cal ou branco de San Xoan, tonalidades que oscilan dende os ocres ós sombreados, vermellos derivados do óxido de ferro, ou os negros do carbón. Estes pigmentos combinábanse entre sí para obter diferentes matices. O paso do tempo e o trato que estes frescos recibiron, deberon alterar, e moito, a súa tonalidade orixinal.
Estas pinturas, que no caso de Carlín ocupan un lugar preferente, non tiñan un obxectivo exclusivamente estético, pois eran auténticos sermóns en imaxes que reforzaban o discurso dos párrocos. Reproducen o Xuízo Final, pois Xesús aparece representado como Xuíz Supremo, mostrando as chagas da crucifixión, co peito descuberto e as mans levantadas. Está flanqueado por catro anxos trompeteiros anunciando o momento do Xuízo final, e está sentado sobre o arco da vella que xorde das nubes. Sobre el, a súa esquerda, figura unha espada, que nas representacións máis antigas saía da súa boca e simbolizaba a condena dos réprobos (mentres que do seu lado dereito saía unha rama de lirio que aludía ós elixidos, e que no caso de Carlín só vemos unha mancha) .
Polas características estilísticas, a volumetría que mostran as figuras, o claroscuro das roupas ou os reberetes xeométricos que adornan o conxunto, pensamos que esta obra mostra moitas similitudes co manierismo, se ben é moi probable, dada a certa lentitude con que as novas tendencias chegaban ás zonas rurais, que fose executada xa no S.XVII.

Seguir lendo...

Carlín: notas sobre imaxinaría.

Despois do Concilio de Trento aséntanse as bases estéticas da nosa imaxinaría procesional. A devoción mariana sae reforzada, e as procesións cobran un auxe espectacular como medio idóneo para achegar o divino ó pobo e espertar neste a sensibilidade relixiosa. Acentúase a teatralidade e o dramatismo para que o espectador participe emocionalmente no que está vendo.

En Carlín, as imaxes da Nosa Señora do Ermo e da Virxe do Rosario, encádranse no contexto descrito. Pertencen á tipoloxía das imaxes de vestir, que tiveron a súa gran época nos séculos XVII e XVIII. Segundo González Reboredo (Carlín. Friol, en Inventario de Lugo y su provincia. II, Madrid; pp62-63), a imaxe da Virxe do Ermo é unha obra de orixe medieval, S.XV. A nós parécenos unha datación errónea, pois foi no Barroco cando estas imaxes se popularizan.
As imaxes de vestir só teñen unha estrutura de soporte, polo que o escultor debe condensar toda a expresividade en poucos elementos: rostro e mans. A teatralidade do Barroco explica o éxito que esta tipoloxía adquire, pois o movemento das teas durante a procesión contribuía a darlles vida e facer crible o sobrenatural.
Para acentuar o realismo, dende finais do S.XVII e sobre todo no XVIII, empréganse elementos postizos, como bágoas de cristal, pestanas e cabeleira de pelo natural, e tamén outros complementos, como o rosario ou a coroa, que simboliza a realeza de María como nai de Deus e Señora do Universo.

Seguir lendo...

Romaría da Nosa Sra do Ermo. Carlín.

Seguir lendo...

A curación dos tirizós

Outra das enfermidades que precisaban da intervención máxica eran os tirizós ou orizós –especie de furúnculo que medra nas pálpebras—. Para curar a enfermidade, ademais dos remedios hixiénicos, empregábanse outros de base máxica ou relixiosa.
Dependendo dos lugares existían diferentes ensalmos .Concretamente na parroquia de Carlín recitábase esta fórmula para tratar de curar o tirizó:

“Arzuelín te echo

a mi ojo derecho,

mírame bien

que te lo echo”.

O que descoñecemos é o ritual da curación.
De Carlín xa falamos en entradas anteriores relacionadas coas crenzas nun caso da fonte como final do ritual de curación do mal do sartego e por outra parte na entrada relacionada coa Nosa Sra. do Ermo

Seguir lendo...

Dous topónimos: Do Ermo e Carlín

Na entrada anterior facemos referencia á parroquia de Carlín e á nosa Señora do Ermo.

O lugar de Carlín e o que dá nome á parroquia. No ano 1180 xa se cita nos Tumbos de Sobrado a "ecclesia de Carlim ou Carlini". D. Nicandro Ares indica que é o diminutivo ou ben do antropónimo Carolus -xermánico- > Carlos; ou ben do latino carus , 'querido'.

Posteriormente no ano 1250 aparece xa citada como Santa María de Carlín.

No que se refire a Ermo, a súa orixe provén do latín eremus ( deserto, solitario, inculto), da mesma voz latina provén Ermida.

Aínda na lingua viva emprégase esta palabra 'ermo' como "lugar non habitado", "que ten pouca vexetación", ou mesmo referido á "terra árida, inculta".

Seguir lendo...

O Santuario da Nosa Señora do Ermo, Carlín

A capela da Nosa Señora do Ermo, pegada á igrexa parroquial de Carlín e preto tamén da fonte coñecida como "da Virxe", é un santuario de vella tradición mariana.

O día 25 do mes de marzo, celébrase a festa da Virxe do Ermo. Previamente o día anterior trasládase a imaxe da Virxe á igrexa, onde se celebrarán varias misas e sairá unha procesión na que os homes levan a imaxe da Virxe do Rosario, sendo as mulleres as que portan á da Virxe do Ermo ( pequena imaxe de 40 cm de altura).

Son varios os rituais orientados a pedir a protección da santa: Ofréndanse exvotos representando animais ou as partes do corpo que se ofrecen.

Importante é o ritual de "poñer o santo": Unha persoa da parroquia cunha imaxe da Virxe na man fai unha cruz sobre a cabeza do devoto que bica a imaxe e dá unha esmola, mentres o que pon a santa recita:

"Santa bendita

che quite a enfermidade,

che dea a sanidade.

Pola gloriosa virtude de esta santa. Amén".

Algúns tamén pasan un pano pola imaxe para posteriormente pasalo pola cara e partes enfermas do corpo.

Da mesma maneira, devotos hai que se achegan á fonte a lavar as mans e a cara, ou beber dela e encher botellas para levar a auga a casa , evidentemente coa mesma finalidade protectora.

Un antigo párroco de Carlín, D. Ramiro, compuxo esta cantiga alá polo ano 1.950. Di así:

"No sé que tienen tus ojos

oh Virgen santa del Yermo !

son los ojos de una madre

que atraen a sus hijuelos.

No estés tan triste señora

que ya tus ojos no veo.

Los cubren sangrientas lágrimas

que te causan los blasfemos.

Vuelve al menos tu mirada

a los hijos de tu pueblo.

Queremos desde hoy amarte

queremos ser hijos buenos"

Seguir lendo...

O mal do sartego

Esta entrada é continuación da do sartego de Trasmonte , pois é este o protagonista do ritual de curación coñecido como o mal do sartego.

Este mal , que dende o punto de vista médico viría ser unha especie de raquitismo, avitaminose, ou en xeral calquera tipo de problema relacionado co crecemento dos nenos , está considerado polos informantes cos que contactamos, como un problema de “falta de vitaminas, cabeza grande, pernas cruzadas “e mesmo achegan a característica de palmeses.

O certo é que achegábanse a Trasmonte , onde ao pé da igrexa no cemiterio atópase o sartego, que segundo nos informaron , tiña ao pé unha especie de oco – fonte--no que se botaba auga para lavar ao rapaz enfermo.

Era importante que o diagnóstico fose atinado, pois como din as informantes --unha delas persoa que participaba activamente no proceso e á que polo tanto dámoslle creto no asunto—“os que eran propios do sartego notábaselles , curaban de contado”. Non ocorría o mesmo aqueles que viñan cun mal diagnóstico .Aquí as versións son contrapostas, ou “mal non lles facía … pero ben tampouco” ata ás máis tráxicas que , comentan,, podían levalos á morte.

Pois ben, localizaban a unha veciña de nome María – non valía outra muller -- ,levaban o meniño á “fonte do sartego” , enchían de auga a “fonte” e o rapaciño era lavado en coiros , para despois ,collido no colo da María “oficiante” daba tres voltas ao redor da igrexa parando en cada esquina da mesma para rezar un “padrenuestro”. A camisa que tiña o neno apegada ao corpo debía quedar deposita ao pé do sartego, ben na pía , ben na tapa de pedra do mesmo. ( De feito nun traballo sobre o tema publicado por J. Antonio Fidalgo Santamariña aparece unha fotografía con restos de roupa no sartego) .

Unha vez rematadas as voltas á igrexa , a propia María levaba ao neno ata a fonte da igrexa de Carlín – parroquia anexa á de Trasmonte que dista aproximadamente 3,5 km-- . Neste traxecto era acompañada polos familiares do enfermo.

Alí, ao pé da igrexa de Carlín, hai unha fonte onde remataban o ritual. Lavaban novamente ao pequeniño pero só a cara e os pés ou tamén as mans ( dependendo dos informantes) e deixaban a camisiña (outra) posta despois de ser lavados en Trasmonte nunhas silveiras ou mesmo na auga da fonte.

Normalmente , segundo a crenza popular os rapaces curaban en breve e cítanse casos de persoas que andan polo mundo que despois de sufriren o mal do sartego e, feito, en condicións, o ritual, curaron axiña.

Atopámonos tamén cos descridos que informaron que os seus fillos , si tiveran problemas de crecemento pero que os levaran ao médico e cunhas vitaminas quedara resolto o problema.

Como sempre hai opinións.

Por último hai unha pequena nota lendaria sobre aqueles que intentaron sacar a tapa do sartego do lugar no que se atopa: Cóntase dalgún albanel que a tentou sacar e no intento perdeu a visión que despois de colocala no seu lugar volveu recuperar .

Na visita que fixemos a Carlín, observamos restos de prendas guindadas nunhas árbores ao pé da fonte. Aínda que hoxe se perdeu esta práctica , seguro que algúns ben apurados por un mal diagnóstico médico ou por un mal proceso curativo achéganse ata Trasmonte coa esperanza de salvar ao fillo desa doenza. O que non se fai por un fillo!

Seguir lendo...