Escenarios dunha guerra

En 1895 publicábase O castelo de Pambre, de Antonio López Ferreiro, no que se narran os enfrontamentos entre Gonzalo Ozores de Ulloa e Vasco Gómez das Seixas no S.XIV. Nesta obra, López Ferreiro demostra o profundo coñecemento que tiña da historia de Galicia. Despois da batalla de Porto de Bois (en Ponte Campaña), na que é derrotado Fernando de Castro, conde de Lemos, fronte ó primeiro conde de Trástamara, a casa de Ulloa derrúmbase, e os seus dominios son repartidos: D. Pedro Enríquez, sobriño do rei Enrique II, queda con toda a Ulloa e Monterroso, e Vasco Gómez das Seixas apodérase dos demais estados que estaban ó norte do río Ulla, entre Sobrado e Palas de Rei.
Disposto a recuperar os seus dominios, Gonzalo Ozores de Ulloa mobiliza ós seus aliados de Camba, Deza, Sobrado, Melide, a Vasco Fernández (señor de Vilar de Mella), a Pedro Fernández de Sonar, a Ares Vázquez de Vaamonde, e a Álvaro Páez de Soutomaior, todos eles partidarios da causa de D. Pedro.
Pola súa banda, Vasco das Seixas tiña como aliados a aqueles que apoiaran a causa de D. Enrique: D. Pedro Enríquez, Fernán Pérez de Andrade, e afíns procedentes de Lugo, Narla, Vilalba e Trasparga.
Seguindo a obra de López Ferreiro, os enfrontamentos entre os dous nobres resólvense en catro campañas que resumimos a continuación:

1ª Campaña. Gonzalo Ozores de Ulloa ataca a fortaleza que Vasco Gómez das Seixas tiña no alto da mámoa de Losoiro (Melide, parroquia de Meire), nun punto estratéxico de ampla visibilidade. Os homes de Ares Vázquez de Vaamonde atacan dende o lado Norte da montaña (parroquia de Érmora), Gonzalo Ozores de Ulloa dende o Sudoeste (parroquia de Meire), e o resto das forzas dende o lado leste (cara Cuíña). Ó solpor inician o ascenso. A fortaleza apenas tiña homes que a defendesen, polo que é fácilmente tomada e demolida. En represalia, Vasco Gómez ataca o Pazo de Vilar de Mella.

2ª Campaña. Toma de Curbián. En Curbián estaba o castelo máis simbólico dos Ulloa, agora en mans de Vasco Gómez das Seixas. Nun monte cercano á igrexa de Pambre reúnense preto de mil homes, mentres dende San Xusto de Repostería chegaban os homes de Álvaro Páez de Soutomaior, os de Camba e os de Deza (algo máis de 500 homes). O castelo estaba defendido por uns 40 homes. Aproveitando un pasadizo subterráneo que comunicaba coa torre de homenaxe, algúns homes conseguen entrar na fortaleza, mentres o resto inicia un ataque por todos os flancos. A rendición foi rápida. Ulloa recupera Curbián.

3ª Campaña. Batalla no Castro de Ambreixo. Informado Vasco Gómez do acontecido, recluta máis de 3.000 homes en Castro das Seixas e diríxese cara Curbián. Gonzalo Ozores pretendía atacar San Paio de Narla para obrigar a Vasco Gómez a abandoar o Castro das Seixas e tomalo. Pero decide saír ó encontro do seu inimigo dando un rodeo para sorprendelo pola retaguardia. O choque entre as dúas forzas ten lugar no Castro de Ambreixo. Os besteiros de Álvaro Páez inician o ataque mermando as forzas de Seixas, mentres os homes de Gonzalo Ozores conseguen rodealos. O saldo foi demoledor para Seixas: vence Ulloa e Nuño, fillo de Vasco Gómez, morre. Vasco Gómez das Seixas refúxiase en Cuíña.

4ª Campaña. Asedio de San Paio de Narla. A vitoria de Ulloa anima a máis partidarios a unirse á súa causa, polo que chegaría a contar con máis de tres mil homes. Dous días despois do choque en Ambreixo, os partidarios de Ulloa chegan pola noite a San Paio. Vasco Gómez das Seixas decide poñerse en marcha desesperadamente para protexer a súa fortaleza máis emblemática. Durante o asedio, un grupo capitaneado por Ozores encamíñase cara a fortaleza de Castro das Seixas, coa seguridade de que quedara totalmente indefenso, como así foi. A fortaleza é fácilmente tomada e de inmediato retorna a San Paio. Vasco Gómez das Seixas tíñao todo perdido. Non quedaba máis remedio que negociar. O conflito resólvese firmando a paz e un xuramento polo cal, Vasco Gómez das Seixas devolve os territorios usurpados a Gonzalo Ozores de Ulloa, e este renuncia á toma de San Paio.