Carlismo en Friol (II)

Que Friol non quedou á marxe do fenómeno carlista, próbano os datos que imos expoñer a continuación. Polo menos, da primeira e da terceira guerra, hai feitos que así o demostran:
Nesta segunda entrada faremos referencia principal ao informe que D. Juan Martínez Villaverde enviou ao pretendente D. Carlos e asinado en Pallares o 17 de maio de 1836.
Este Martínez Villaverde ( 1774-1843) foi cabeza carlista destacada, chegando a ser o Presidente da Xunta Carlista Superior Gubernativa de Galicia. Era coñecido como “o cura de Freijo” ou “o Arcediano de Mellid”. Morreu pouco despois de rematada a primeira guerra, en Francia.
Pois ben, no documento citado faise referencia ao informe do Corrixidor de Lugo que daba conta de que no Carregal da Rocha, as forzas do arcediago ( “de Melide”) atacaran o 8 de agosto do 1834 ao batallón do Provincial de Pontevedra ( tropas liberais), ao que lle ocasionaran 3 mortos.
Cando cita aos membros da partida ( carlista) que participa nos feitos fai referencia, entre outros, ao presbítero de Vilafiz, D. Bartolomé de Cancela “seductor de varios jóvenes en esta ciudad – Lugo--como preceptor de Gramática” en el colegio (sic)”; a D. José María Ortega, presbítero de S. Martiño de Condes; a D. Antonio Piñeiro, da mesma parroquia e a D. Tomás Corrales de Xiá.
Na prensa lucense—"El Regional” – recóllese que no ano 1836, concretamente o catro de febreiro, ás cinco da tarde, son fusilados “por la espalda” no Campo da Forca , en Lugo, tres veciños das Pardellas (S. Martiño de Condes) por “infidentes reclutadores de gente para la facción”, é dicir como dinamizadores da causa carlista. Os veciños eran José Piñeiro, Juan de la Torre e Pedro Lamela.
Volvendo ao informe do Arcediago, este escribe “… continuamos unidos, seguros que el enemigo nos buscaría y despues de marchas y contramarchas en Enero, Febrero y Marzo por las montañas de Lea, tierra de Ulloa, Amarante, Camba, Taboada, Monterroso, Ferreira de Pallares y tierras de Sobrado venimos a tener tres encuentros con el enemigo(…) y el tercero le sostuvo mi Partida sola, compuesta entonces de doscientos setenta infantes, no todos armados, y cincuenta caballos, el diez y nueve de Marzo ( 1836) desde las nueve de la mañana al anochecer contra mayor fuerza de infantería e igual de caballería que dando principio el combate en San Martín de Condes nos cargó en retirada sostenida por todo aquel día a derecha e izquierda del río Narla pasado y repasado por los puentes Cotá y Villapedre…”
Tamén recolle o informe estas tres últimas anotacións, polo que a nós nos ocupa:
Fala de que Manuel Plateiro sufriu varios rexistros na súa casa de Santiago de Guldriz . “Después de largo arresto y muchos gastos acaba de ser destinado por un año a las Obras Públicas de La Coruña”
Menciona a Jacinta López de Portolamas ( de 66 anos) e ao seu fillo Pedro Roca, como colaboradores aínda que sen pertencer ás partidas ( supoñemos refírese ao Portolamas da parroquia de Anafreita).
E recolle a apertura dun expediente do Alcalde de Vilalba “citando como reos de lesa majestad” a, entre outros ao arcediago e ao Bartolomé da Cancela xa citado, debido a unha incursión dunha partida na parroquia de Árbol – Vilalba--
Como último dato desta primeira revolta diremos que o 19 de xaneiro de 1839, os liberais dan morte, en Friol, ao faccioso Manuel Perdiz. Isto último aparece publicado no xornal antes citado e na páxina web do concello. Evidentemente sería membro dalgunha das partidas , pero non podemos precisar máis.