Iconografía do retablo maior de Santa María de Silvela

Dado que a igrexa está baixo a advocación de Santa María (a que máis parroquias ten dedicadas en Galicia), a súa imaxe é a que preside a fornela central. Aparece representada como Asunción, cuxa representación tradicional é en ascenso ó ceo sobre un trono de nubes con cabezas de anxos, e coa mirada mística cara as alturas. A diferencia da Inmaculada, coa a que ás veces se confunde, ten os brazos extendidos e as mans abertas cara o ceo, en actitude de entrega. Na Inmaculada as mans están unidas en actitude de oración (unha pequena talla da Inmaculada coroa o ático do retablo: ver foto da entrada anterior). Como é habitual, leva vestido vermello e túnica azul. A expresividade e o dinamismo do conxunto remite a modelos do S. XVIII, se ben nos parece moi posterior, aínda que é difícil de datar con precisión, pois parte de prototipos que se repetiron no tempo ata datas moi recentes (aínda hoxe). Ademáis, o material no que está feita (escaiola) delata unha industrialización da factura (moldes que permitían unha produción en serie).

Nas fornelas superiores represéntanse dúas virxes mártires: Santa Catarina á esquerda e Santa Lucía á dereita, ámbalas dúas coa mirada dirixida cara a Asunción. Aparecen de medio corpo e son altorrelevos tallados en madeira, polo que se deduce coetáneos ó retablo.

Santa Catarina forma parte das santas e santos auxiliadores. É invocada contra a morte súbita. Aparece acompañada dos seus atributos habituais: palma de martirio, espada (morreu decapitada), roda arpada (coa que foi sometida a un tormento fallido por intervención divina), a coroa en alusión á realeza, e o libro, símbolo da sabedoría (capacidade de persuasión, pois converteu ó cristianismo a innumerables pagáns). Como filla de nobres viste ricos atuendos. É patroa de artesás e artesáns que utilizan rodas no seu oficio (afiadores, alfareiros, fiandeiras...), e tamén de mestres, educadores, rapazas novas, solteiras, estudantes...

Santa Lucía é tamén santa especialista, de ollos, e mártir virxe. Por proceder de familia nobre tamén exhibe ricos atuendos. Recoñecémola polo seu atributo máis coñecido, os seus ollos sobre un prato (arrincados no martirio), ademáis da palma. En ocasións tamén leva espada (morre decapitada). É patroa da vista, dos cegos, dos pobres e dos nenos e nenas enfermas. A súa festa celébrase o 13 de decembro, o que dá lugar ó refrán "Santa Lucía baixa a noite e medra o día".

Na fornela inferior esquerda figura o único varón do retablo, neste caso de vulto redondo. Pola súa vestimenta, queda claro que se trata dun diácono: dalmática sobre a alba. Pensamos que se trata de San Antolín, patrono de cazadores, coa palma de martirio na man dereita e o libro dos evanxeos na esquerda. O libro simboliza a difusión e defensa da fe que nunca rexeitou. Tivemos dúbidas na súa identificación, pois hai outros diáconos mártires, como San Esteban ou San Lourenzo. O primeiro adoita levar como atributo as pedras da súa lapidación, e San Lourenzo, a grella do seu martirio. No caso que nos ocupa non hai alusión ó tipo de martirio sofrido. San Antolín morre mutilado cunha espada, polo que se lle representa cunha coitela cravada nos pescozo ou no ombreiro, aquí ausente. Pensamos que podería ser San Antolín porque na dalmática aparecen flores de lis (era francés, aínda que sobre isto hai controversia: consultar aquí ou aquí), e así aparece nalgúns exemplos de Palencia.

Na fornela inferior dereita, tamén de vulto redondo, figura a Anunciación na súa representación máis simplificada, en posición erguida e sen o arcanxo San Gabriel. Chegamos a esta conclusión pola súa vestimenta (vestido vermello e manto azul), cabeza sen cubrir (mulleres novas e solteiras), e o libro na man esquerda. Tradicionalmente, a Virxe da Anunciación recibe a noticia do arcanxo cando estaba inmersa na lectura dun libro de oracións. O libro representa, na iconografía cristiá, a criatura orante, e é tamén icono da vida silenciosa de oración. A man dereita aparece en lixeiro movemento para exteriorizar a emoción (ausente no rostro).

Pensamos que todas as tallas (exceptuando a figura central, que non é talla) deberon saír dun mesmo taller. Comparemos a economía de trazos nos rostros, o mesmo tipo de cellas, a encarnación das meixelas, a ausencia de emocións, e, no caso de San Antolín e da Anunciación, a mesma base.