O couto de San Martiño de Condes: unha titularidade complexa.

Reconstruír a xeografía fiscal do reino de Galicia na Baixa Idade Media e boa parte da Moderna, resulta moi complicado, debido ao baleiro documental co que nos atopamos. Por iso, establecer os límites das distintas xurisdicións coas súas unidades fiscais, segue a ser un tema pendente, así como un estudo a fondo das múltiples situacións de dependencia señorial que se dan no noso territorio. Para complicar a situación, era habitual que nunha mesma poboación se superpuxeran dúas ou máis xurisdicións diferentes, e determinados membros da nobreza local detentaban a xurisdición de cotos e freguesías pertencentes á Igrexa (Amparo Rubio, La Hacienda Real en Galicia en tiempos de Juan II, páx. 415).

En tempos dos Reis Católicos fíxose un intento por establecer os límites dos señoríos para mellorar os ingresos da facenda real. Así, en 1455, os señoríos do bispado de Lugo tasáronse en 210.000 mrs., pero non é posible establecer cales eran eses señoríos e quen os seus titulares (páx. 416-417, Amparo Rubio).

Esta confusión está presente tamén no couto de San Martiño de Condes, que era propiedade episcopal, se ben aforado en diferentes mans. As referencias documentais de San Martiño de Condes, dan conta desta situación, na que laicos exercían dominio sobre o couto a través de mecanismos diferentes (encomendas, foros, usurpacións; estas últimas habituais despois da contenda dinástica castelá do S. XIV, cando proliferan cabaleiros rapaces e desaprensivos que se sobreimpoñen en coutos eclesiásticos (ver García Oro, Galicia na Baixa Idade Media. Igrexa, señorío e nobreza. Toxosoutos, páx 264-265).

Esta apropiación de laicos das propiedades episcopais, tiña moito que ver coa protección que supostamente os seglares viñan prestando á Igrexa, pero cando as autoridades eclesiásticas intenten recuperar a súa autoridade, van chocar co rexeitamento daqueles que consideraban que o disfrute deses bens respondía a usos "inmemoriables", uso que de feito, se herdaba. (Ver Ana Mª Framiñán Santas: Intervención monárquica en los señoríos gallegos a través del nombramiento de corregidores mayores del reino de Galicia, 1404-1476. Páx. 179).

Nas seguintes entradas publicaremos dous documentos que nos falan desta situación. (Na fotografía, a torre de Bustelo).